HIV a ciąża: czy warto robić test?
Jesteś w ciąży? Poddaj się dwukrotnie testowi na HIV. To jedno z wielu standardowych badań, które należy zrobić w czasie ciąży. Warto też, by test zrobił przyszły ojciec dziecka.
Wiedza o zakażeniu u kobiety w ciąży i podjęcie leczenia to niemal gwarancja nieprzekazania wirusa dziecku. W ubiegłym roku zarejestrowano w Polsce ogółem 1 526 nowo wykrytych zakażeń HIV. Trzy z nich to zakażenia wirusem dziecka od matki (tzw. zakażenie wertykalne). Wciąż jednak o tym, że w organizmie jest HIV, dowiadują się kilku- kilkunastoletnie dzieci, które do szpitala zgłaszają się już z rozwiniętym AIDS. Mogły go nie mieć.
Jak wirus HIV może się przenieść z matki na dziecko?
Są trzy drogi takiego zakażenia:
- Matka – płód wewnątrzmacicznie – dotyczy to kilku procent zakażeń wertykalnych. Wirus przenosi się przez łożysko, jednaj najczęściej po 20 tygodniu ciąży
- W okresie okołoporodowym – to właśnie wtedy najczęściej dochodzi do przekazania wirusa z matki na dziecko (najczęściej podczas porodu lub tuż po nim);
- Podczas karmienia piersią – ryzyko wynosi średnio 1 proc. na każdy miesiąc karmienia.
Co podwyższa ryzyko zakażenia HIV z matki na dziecko?
Rozwój wirusa w organizmie człowieka to wieloetapowy proces o określonej dynamice, odbywa się często na przestrzeni lat i prowadzi do nieodwracalnego zniszczenia układu immunologicznego.
Po wniknięciu do organizmu człowieka wirus szybko się namnaża. W tym okresie dochodzi do ostrej choroby retrowirusowej. Wiele osób kilka do kilkudziesięciu dni od momentu wniknięcia wirusa do organizmu ma objawy przypominające infekcję grypopochodną lub grypę. Cechą stosunkowo charakterystyczną dla tego okresu jest jednoczesna gorączka i wysypka. Ponadto zakażona osoba może odczuwać bóle głowy, stawów, gardła.
Jednak około 20-30 proc. zakażonych osób nie doświadcza takich objawów lub są one bardzo słabe!
Okres bezpośrednio po zakażeniu odznacza się tzw. wysoką wiremią, czyli obecnością namnażających się wirusów. Potem „infekcja” mija. To jednak nie oznacza, że wirus się nie rozwija, choć poziom wiremii spada. Wzrasta ponownie wtedy, gdy układ odpornościowy zostanie już przez HIV zniszczony i rozpocznie się AIDS.
Z uwagi na dynamikę zakażenia najwyższe ryzyko przeniesienia wirusa na płód/dziecko jest w okresie wysokiej wiremii matki.
Jeżeli za pomocą testów laboratoryjnych można wykryć powyżej 105 kopii wirusa na mililitr krwi, to ryzyko jego przeniesienia na dziecko wzrasta do ok. 40 proc. Tak wysoka wiremia u osoby dorosłej występuje w ostrej chorobie retrowirusowej, a więc w krótkim czasie po zakażeniu – 2 do 4 miesięcy po nim, oraz w jego schyłkowym okresie, gdy zaczyna się rozwijać AIDS.
Inne czynniki podwyższające ryzyko zakażenia wirusem od matki do dziecka to m.in. krwawienia, choroby ogólnoustrojowe, niski poziom limfocytów T CD4.
„Jak najwcześniejsze rozpoznanie zakażenia jest korzystniejsze zarówno dla pacjenta, jak i epidemiologicznie – biorąc pod uwagę szczególnie wysoką dynamikę replikacji HIV w tym okresie – dla ograniczenia stopnia potencjalnych ekspozycji (partner seksualny). Ponadto, wczesne rozpoznanie zakażenia, jeszcze przed lub z chwilą dokonanej serokonwersji (czyli wytworzenia w surowicy krwi specyficznych przeciwciał – przyp. red.) stwarza możliwość wdrożenia terapii antyretrowirusowej, co ma wpływ na jej skuteczność, gdyż utrudnia ustabilizowanie się rezerwuarów wirusowych (ośrodkowy układ nerwowy, układ moczowo-płciowy, tkanka limfoidalna), co w przypadku przeoczenia takiej okazji może zmienić efektywność dalszego leczenia” – podkreślają autorzy artykułu poświęconego wczesnemu wykrywaniu HIV przez lekarzy rodzinnych. Choć artykuł został opublikowany w 2003 roku, pod tym względem nic się nie zmieniło.
Kiedy test HIV w ciąży?
- Wszystkim ciężarnym pacjentkom zlecam wykonanie testu w kierunku HIV. Najlepiej badanie to wykonać dwukrotnie: przed 10., a także między 33. a 37. tygodniem ciąży. To prosty test, który może uchronić dziecko przed zakażeniem. Lekarz ginekolog, mając na uwadze zdrowie rodziny, powinien już na etapie planowania ciąży podkreślić konieczność wykonania testu w kierunku HIV przez przyszłą matkę oraz ojca dziecka – podkreśla rektor Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego profesor ginekologii i położnictwa Mirosław Wielgoś.
Jestem w ciąży i mam HIV. Co teraz?
Zakażona HIV kobieta może urodzić zdrowe dziecko, najczęściej przez cięcie cesarskie, choć dopuszcza się też porody siłami natury. Wiedzę o zakażeniu trzeba mieć jednak wcześniej niż przed samym porodem, bo profilaktykę rozpoczyna się jak najwcześniej.
Trzeba po prostu rozpocząć leczenie (lub kontynuować, jeśli kobieta jeszcze przed zajściem w ciążę wiedziała, że jest zakażona).
Terapia antyretrowirusowa, dostępna w Polsce, spowodowała, że zakażenie HIV stało się chorobą przewlekłą, taką jak na przykład cukrzyca (tj. można żyć normalnie, zakładać rodzinę, rodzić dzieci, pracować, jednak trzeba przyjmować leki i okresowo się badać).
- Pierwszym i najważniejszym sposobem zapobiegania zakażeniom odmatczynym jest skuteczna terapia antyretrowirusowa u kobiety w ciąży. Zatem przyszła matka musi przyjmować leki.
- Profilaktykę wdraża się także u noworodka. Po pierwsze, jest on po urodzeniu dokładnie obmywany z mazi płodowej, odsysa mu się z górnych dróg oddechowych „połkniętą” podczas porodu treść, a w ciągu czterech godzin po urodzeniu podaje się terapię antyretrowirusową.
- Kobieta zakażona HIV nie może karmić dziecka piersią.
Krajowe Centrum ds. AIDS informuje, że w większości europejskich krajów wysoko rozwiniętych oraz w USA ryzyko odmatczynego zakażenia wynosi aktualnie ok. 1 proc., ale w Polsce – ok. 20 proc. Te wysoki odsetek wiąże się przede wszystkim z niedostateczną skalą wykonywania przez kobiety w ciąży testów w kierunku zakażenia HIV.
- Szacuje się, że tylko 25-30 proc. kobiet było w czasie ciąży badanych w kierunku HIV i otrzymało pełną profilaktykę. Z pilotażowego badania ankietowego, przeprowadzonego w kierowanym przeze mnie ośrodku, wynika, że 33 proc. kobiet miało dwukrotnie, czyli zgodnie ze standardami, wykonany test w czasie ciąży. Nadal zdarza się, że zakażenie HIV jest wykrywane dopiero u kilku- lub kilkunastolatków. Dzieci starsze nadal trafiają do nas już z AIDS – tj. w bardzo zaawansowanym okresie choroby – tłumaczy kierownik Kliniki Chorób Zakaźnych Wieku Dziecięcego WUM prof. Magdalena Marczyńska.
Ile osób jest zakażonych HIV w Polsce?
Od wdrożenia badań w 1985 r. do 31 grudnia 2017 r. stwierdzono zakażenie HIV u 22 657 mieszkańców Polski. Wśród ogółu zarejestrowanych zakażonych było co najmniej 6 347 zakażonych w związku z używaniem narkotyków, 1 758 zakażonych poprzez kontakt heteroseksualny oraz 3 451 poprzez kontakt seksualny pomiędzy mężczyznami. Ogółem odnotowano 3 558 zachorowań na AIDS, a 1 382 chorych zmarło. Szacuje się, że zakażonych HIV jest jednak wiele więcej, tylko nie są tego świadomi.
Właśnie ruszyła kolejna kampania #mamczasrozmawiac, która zachęca kobiety do testowania się w kierunku HIV i międzypokoleniowego dialogu o zdrowiu z bliskimi. „Ginekolog już potwierdził ciążę. Zlecił mi różne badania. Nawet na HIV. HIV może dotyczyć każdego” – informuje „filmową córkę” bohaterka kampanijnego spotu edukacyjnego Krajowego Centrum ds. AIDS, grana przez Marię Seweryn.
Justyna Wojteczek (zdrowie.pap.pl)
Źródła: Strona internetowa Krajowego Centrum ds. AIDS
A. Gładysz et al.: Znaczenie wczesnego rozpoznawania pierwotnego zakazenia HIV w codziennej praktyce lekarskiej, w: Przewodnik Lekarski, 2003
Meldunki epidemiologiczne NIZP-PZH
