„Zielone szpitale” – konieczność w obliczu zmian klimatu
Gdy świat płonie z powodu globalnego ocieplenia, gdy mapy pogody na zbliżające się lato są brązowe, a małe miasta już mają kłopot z wodą, szczególnie sektor medyczny powinien pomyśleć o byciu „zielonym”. Tym bardziej, że systemy ochrony zdrowia generują niemal 4,4 proc. globalnych emisji CO2. Obciążają środowisko bardziej niż lotnictwo czy stocznie.
W Polsce co piąty szpital ma ponad 70 lat i nie jest energooszczędny. W dodatku rzeczywistością w wielu krajowych placówkach są stale włączone oświetlenie i otwarte okno przy rozkręconym kaloryferze. Szerzej ten problem analizuje raport „Zielone szpitale” opracowanym przez UN Global Compact Network Poland, lokalny oddział światowej inicjatywy zapoczątkowanej przez ONZ.
„Analiza funkcjonowania obiektów szpitalnych wskazuje na zły stan instalacji sanitarnych. Źródła ciepła są wysłużone, nieefektywne i często ulegają awarii. Systemy rozprowadzania ciepła i ciepłej wody na cele bytowe nie posiadają izolacji, bywają zazwyczaj skorodowane i nieszczelne. Dodatkowo pomieszczenia szpitalne nie posiadają wentylacji i właściwej infrastruktury do odzysku ciepła. W zimie są ochładzane przez otwieranie okien, a w lecie nagrzewają się do wysokich temperatur, stwarzając realne zagrożenie dla pacjentów. Brak systemowych rozwiązań to katastrofa, a ich wdrażanie potrwa jeszcze latami, dlatego tak istotne jest podjęcie decyzji o konieczności zmian już teraz” – czytamy w opracowaniu UNGC Network Poland.
Jak modernizować publiczne szpitale przy wsparciu UE
Zamiast narzekać na niedofinansowanie systemu ochrony zdrowia w Polsce niektóre województwa wzięły sprawy w swoje ręce i przy wsparciu funduszy unijnych realizują ogromne inwestycje w publiczne placówki medyczne działające na swoim terenie. Wzorem do naśladowania w tym zakresie jest m.in. województwo kujawsko-pomorskie.
Do tego dorzućmy miliony ton tworzyw sztucznych i jednorazowych narzędzi wykorzystywanych podczas zabiegów. Co roku z blisko 100 mld ton zasobów wprowadzanych na rynek tylko 8,6 proc. jest odzyskiwane i przywracane do ponownego użytku.
Gdyby opieka zdrowotna była państwem, byłaby piątym największym na świecie źródłem emisji gazów cieplarnianych (GHG) rocznie. Spalanie paliw kopalnych to największe źródło emisji klimatycznych w służbie zdrowia. Do zasilania szpitali wykorzystywane są: węgiel, ropa naftowa i gaz. Aż 71 proc. emisji GHG pochodzi z łańcucha dostaw dla sektora zdrowotnego, tj. produkcji, transportu leków, urządzeń medycznych, jedzenia i wyposażenia dla szpitali.
Tylko 0,3 proc. całościowych funduszy przeznaczonych na walkę ze zmianami klimatycznymi jest dedykowane na przystosowanie systemu opieki zdrowotnej do zmian klimatycznych.
Odział rehabilitacji produkuje mało odpadów, odziały „pampersowe” – dużo
Weźmy przykład Powiatowego Szpitala w Aleksandrowie Kujawskim sp. z o.o. 160 wiecznie obciążonych łóżek sprawia, że miesiąc w miesiąc szpital produkuje 5 tys. kg odpadów. Jeden szpital powiatowy!
– Wszystko zależy od oddziału, czy jest to rehabilitacja, chirurgia, ginekologia jednego dnia, psychiatria. Z reguły najwięcej odpadów produkują oddziały posługujące się pampersami, które często się zmienia. Rehabilitacja produkuje najmniej odpadów, interna trochę więcej – tłumaczy Mariusz Trojanowski, dyrektor Powiatowego Szpitala w Aleksandrowie Kujawskim, sp. z o.o.
– Odpady medyczne trzeba koniecznie przekazać do utylizacji, my oddajemy do Bydgoszczy. Zazwyczaj w przetargu wybiera się najbliższą spalarnię. Niestety, po ostatnim przetargu koszty wzrosły o 5 tys. zł. miesięcznie. Dla nas to dużo – dodaje Trojanowski.
Na bycie „zielonym” potrzebne są pieniądze, wsparcie organów administracji państwowej, atrakcyjny mechanizm zachęt finansowych. Z tym zaś są problemy.
Tymczasem Europejska Agencja Środowiska (EEA) wskazała, że z powodu upałów do 2050 r. w Unii Europejskiej będzie umierało przedwcześnie nawet 120 tys. osób rocznie, a koszty zewnętrzne rzutujące na całą gospodarkę sięgną 150 mld euro – o ile nie zostaną podjęte odpowiednie działania zapobiegawcze.
Zmiany klimatu sprzyjają rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych, co dodatkowo obciąża systemy opieki zdrowotnej na świecie. Np. porównując lata 1950–1959 i 2010–2019 liczba miesięcy odpowiednich do przenoszenia wirusa malarii wzrosła o 39 proc. Nie bez powodu The Lancet właśnie zmiany klimatyczne nazwał największym zagrożeniem zdrowotnym XXI wieku.
Sytuacja finansowa szpitali powiatowych: jest źle
Trzeba bić już na alarm, bo sytuacja szpitali powiatowych jest tragiczna - większe niż rok wcześniej straty w działalności i rosnące długi – tak mówili eksperci w czasie prezentacji raportu Związku Powiatów Polskich dotyczącego finansów szpitali powiatowych za 2022 rok. Ministerstwo Zdrowia zapewnia, że analizuje sytuację.
Wzrost emisji z opieki zdrowotnej można by obniżyć aż o 70 proc., gdyby kraje będące sygnatariuszami Porozumienia Paryskiego zrealizowały zawarte w nim zobowiązania. Koszt zaniechania działań na rzecz klimatu i zdrowia znacznie przewyższy koszty ich natychmiastowego podjęcia. Szybka dekarbonizacja może zapobiec większości z 3,3 mln zgonów każdego roku powodowanych zanieczyszczeniami powietrza oraz 842 tys. zgonów związanych z nadmiernym spożyciem czerwonego mięsa.
Sposoby na zielony szpital
W przytoczonym raporcie „Zielone szpitale” czytamy, że dla sektora medycznego kluczowe są: transformacja energetyczna, reorganizacja transportu i zastępowanie silników opartych o paliwa kopalne takimi, które mają mniejszy wpływ na środowisko. Na pierwszym miejscu wskazywana jest przy tym redukcja wpływu łańcucha dostaw, który odpowiada za 71 proc. całości emisji CO2 pochodzących z tego sektora.
Do najważniejszych wyzwań stojących przed szpitalami należą m.in.:
Zmiana w podejściu do efektywności energetycznej szpitali, tj. zastosowanie odnawialnych źródeł energii do zasilania budynków placówek medycznych. Jedna z największych tego typu instalacji fotowoltaicznych w Polsce znajduje się na budynku Samodzielnego Publicznego Szpitala Klinicznego nr 1 w Szczecinie. Sumaryczna moc zainstalowanych paneli wynosi 740,60 kWp, co czyni ją jedną z największych instalacji dachowych w kraju. W zaledwie cztery miesiące od instalacji paneli algorytm platformy Fusion Solar wyliczył, że udało się zredukować wytwarzanie CO2 o ponad 305 ton, a oszczędności wyniosły blisko 400 tys. złotych.
Ledyfikacja oświetlenia szpitali, czyli zastąpienie przestarzałego oświetlenia systemem LED, które przyczynia się nie tylko do znaczących oszczędności energii, ale także redukcji emisji CO2.
Termomodernizacja budynków placówek medycznych będąca zdecydowanie najczęstszą formą inwestycji w sektorze.
Inwestowanie w systemy pomp ciepła, wymianę stolarki okiennej, modernizację węzłów cieplnych i centrale wentylacyjne wyposażone w chłodnice. W osiem lat w niektórych jednostkach szpitalnych zużycie energii cieplnej zostało w ten sposób zredukowane nawet o 50 proc., generując oszczędności emisji CO2 na poziomie 1000 ton rocznie. Znacznie zmniejszyły się też koszty utrzymania takich szpitali.
Cyfryzacja szpitali, czyli przeprowadzenie szeroko pojętych transformacji technologicznych, dotyczących m.in. obiegu dokumentów, zarządzania energią czy też komunikacji z pacjentami. Na przykład Grupa Lux Med w ramach obiegu elektronicznego przetwarza ok. 40 mln dokumentów rocznie. Stworzenie takiego procesu usuwa koszt wydruku i archiwizacji, a jednocześnie zwiększa dostępność pacjentów do dokumentacji. Wraz z rozwojem technologii coraz częściej wykorzystywana jest również sztuczna inteligencja (ang. Artificial Intelligence – AI). Jednak najnowsze dane mówią, że to postępowe narzędzie wprost pożera energię.
Zdrowa żywność i szpitalna gastronomia wymagają głębokich i szybkich reform. Odpowiednio prowadzona dieta ma ogromny wpływ na stan zdrowia i rekonwalescencję pacjenta.
Skrócenie łańcucha dostaw i poprawa jakości żywności. Zdaniem twórców raportu „Zielony szpital” należałoby sformułować obligatoryjne wymagania wobec zamówień publicznych uwzględniające m.in. wysokiej jakości żywność pochodzącą z regionalnych i ekologicznych upraw.
Odpady medyczne ze względu na regulacje nie mogą być w efektywny sposób zagospodarowane. Jednym z rozwiązań jest budowa instalacji termicznego przetwarzania odpadów – te, mimo wysokiej jakości filtrów, mierzą się ze skomplikowanymi procedurami i oporem społeczności lokalnych, a także niesprzyjającymi regulacjami na poziomie międzynarodowym. Pierwszym i najważniejszym krokiem pozostaje więc minimalizacja wytwarzania odpadów i zastosowanie zasad gospodarki obiegu zamkniętego.
Szpitale nie są samotnymi wyspami
Systemowi ochrony zdrowia potrzebna jest reforma konsolidacyjna. Nie można mówić o problemie finansowania szpitali w oderwaniu od całości. Aby nie stracić tej krytycznej części systemu, dłużej nie może trwać przerzucanie kosztów, które antagonizuje, zamiast zmuszać do współpracy. Trzeba też skrócić czas hospitalizacji – uważają eksperci od szpitalnictwa.
Szpital w przyjaznym otoczeniu
Jak dowiadujemy się z przytaczanego raportu UNGC Network Poland, przełomowe badania udowodniły, że zielone otoczenie przyspiesza proces rekonwalescencji oraz zmniejsza potrzebę przyjmowania środków przeciwbólowych. Kontakt z naturą, nawet tylko bierny, pozwala zredukować stres, odpręża, wywołuje pozytywne emocje. Korzystny efekt oddziaływania przyrody objawia się już w ciągu 3–5 minut obserwacji roślin, co ma wymierny wpływ na polepszenie samopoczucia nawet u ciężko chorych pacjentów. Ważna jest też jakość powietrza wokół szpitali i innych placówek medycznych. W Polsce wiele placówek znajduje się na obszarach, które nie spełniają norm w tym zakresie.
Dobrze więc, że zawiązała się Koalicja na Rzecz Rozwoju Zielonych Szpitali. Postuluje ona znaczne inwestycje w transformację energetyczną oraz dalszą transformację cyfrową. Popiera modernizację podmiotów leczniczych, także przy wsparciu specjalnych funduszy krajowych oraz ze środków unijnych lub innych.
Zielony szpital a prawo
Szpitale, które zdecydują się być „zielone”, powinny otrzymywać gratyfikacje, które wpłyną na ich konkurencyjność i atrakcyjność.
Dwa europejskie akty prawne będą stymulowały implementację standardów związanych ze zrównoważonym rozwojem:
– Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady UE w sprawie ujawniania informacji związanych ze zrównoważonym rozwojem w wybranych sektorach gospodarki (SFDR);
– Dyrektywa Komisji Europejskiej w sprawie raportowania przez podmioty gospodarcze zagadnień dotyczących zrównoważonego rozwoju (CSRD.
Beata Igielska, zdrowie.pap.pl
Źródło:
https://www.philips.pl/healthcare/resources/landing/sustainable-hospitals
