Bierzesz leki? Sprawdź, czy nie reagują na słońce
Ibuprofen, naproksen, tetracyklina – to tylko wybrane przykłady z licznej grupy leków, które oddziałują z promieniami słonecznymi. Mogą wytwarzać wolne rodniki, powodując uszkodzenia skóry, albo prowokować reakcje alergiczne.
Leki a światło słoneczne
Przeprowadzone do tej pory badania wskazują, że w niebezpieczne reakcje ze słońcem mogą wchodzić setki leków. Amerykańska Food and Drug Administration wśród najważniejszych pod tym względem środków wymienia: niektóre antybiotyki, leki przeciwgrzybicze, przeciwhistaminowe, obniżające poziom cholesterolu, diuretyki, niesteroidowe leki przeciwzapalne, doustne środki antykoncepcyjne i estrogeny, leki uspokajające i przeciwwymiotne, psoraleny, retinoidy, sulfamidy, sulfonylomoczniki stosowane w leczeniu cukrzycy typu 2 i pochodne kwasów alfa-hydroksylowych (AHA) w kosmetykach.
Fototoksyczność a fotoalergia
Eksperci zajmujący się tym tematem zwracają przy tym uwagę, że nadwrażliwość na światło wywołana przez strukturalnie różnorodne leki jest rozpowszechniona, lecz niedostatecznie rozpoznawana. Dzieje się tak m.in. dlatego, że reakcja często ustępuje samoistnie, więc może nie być w ogóle zgłaszana. Po drugie może mieć nietypową prezentację kliniczną i nie zostaje odpowiednio zdiagnozowana.
Reakcje tego typu mogą pojawić się zarówno w przypadków środków nakładanych bezpośrednio na skórę, jak i przyjmowanych systemowo. Głównym „winowajcą” są promienie UV-A, które nie niosą aż tak dużo energii, jak UV-B, ale wnikają głębiej w skórę. Promieniowanie to może powodować dwa zjawiska.
Niektóre leki mają taką budowę, że chętnie pochłaniają wspomniane promienie, uwalniając w dużych ilościach wolne rodniki. Przy swojej wysokiej reaktywności uszkadzają one komórki skóry. Mówi się wtedy o fototoksyczności.
Promienie słoneczne mogą też zmienić strukturę cząsteczek leku w taki sposób, że zaczyna on wchodzić w interakcje z miejscowymi białkami i przez to nadmiernie aktywuje układ odpornościowy skóry. W ten sposób może powstać odczyn fotoalergiczny.
Badania wskazują, że fotoksyczność prowadzi do wizyty u lekarza specjalisty od dwóch do trzech razy częściej niż fotoalergie. Częściej też fototoksyczna reakcja pojawia się szybko – w czasie godzin a nawet minut po wystawieniu na słońce, i często po zażyciu leków oddziałujących systemowo, na cały organizm. Natężenie reakcji fototoksycznej zwykle w dużej mierze zależy od dawki leku.
Tymczasem reakcji alergicznych można zwykle doświadczyć w przypadków substancji nakładanych na skórę i mogą się one pojawić nawet po kilku dniach, a dawka często nie ma pierwszorzędnego znaczenia.
Objawy reakcji leków i kosmetyków na słońce
Objawy kliniczne fototoksyczności mogą mieć różne nasilenie. Taki epizod może przebiegać bezobjawowo, ale zdarzają się poważne zderzenia wymagające nawet leczenia na oddziale terapii oparzeń. W większości przypadków jednak w miejscach wystawionych na działanie słońca pojawiają się skórne wykwity przypominające powszechne oparzenie słoneczne z rumieniem, świądem, pieczeniem, obrzękiem czy pęcherzami. Czasami objawy mogą również przypominać pokrzywkę.
Cytrusy i leki to złe połączenie
Grejpfrut oraz sok z tego owocu oraz suplementy diety na bazie lub z wykorzystaniem jego składników nigdy nie powinny być łączone z lekami. Wpływ grejpfruta na metabolizm leków został najlepiej przebadany, ale na liście owoców uznanych za niebezpieczne w połączeniu z lekami znajdują się też inne cytrusy, m.in. pompela, gorzka pomarańcza i limetka.
Podczas gojenia może natomiast występować złuszczanie się naskórka. Nierzadko powstają też przebarwienia. Takie zdarzenia przyspieszają też fotostarzenie się skóry. W przypadku niektórych leków długotrwałe czy częste reakcje fototoksyczne mogą podnosić ryzyko innych niż czerniak nowotworów skóry.
Fotoalergie najczęściej rozpoznaje się natomiast po tym, że – zwykle po kilku dniach od ekspozycji – w miejscu podania na skórę leku pojawia się swędząca zmiana o charakterze wypryskowym.
Jak chronić się przed uczuleniem na słońce?
Naturalnie lekarz powinien poinformować pacjenta o konieczności unikania nadmiernego wystawienia na słońce. Warto jednak samemu czytać dołączone do leków ulotki, szczególnie że niektóre z fotouczulających substancji można kupić bez recepty.
W przypadku przyjmowania takich środków, jak zwracają uwagę eksperci, powinno się zwykle stosować kilka metod ochrony. Najważniejsza zasada to unikanie ekspozycji na bezpośrednie światło słoneczne. Nie zawsze jednak można ją wprowadzić w życie.
Wtedy należy sięgnąć po odzież zakrywającą jak największą powierzchnie skóry, do tego stosować kapelusze rzucające cień na twarz, a także zatrzymujące ultrafiolet okulary słoneczne.
Brałeś leki? Nie pij alkoholu!
Do szpitalnych oddziałów ratunkowych często trafiają pacjenci, którzy znaleźli się w stanie zagrożenia życia wskutek łączenia alkoholu z lekami, nawet tymi dostępnymi bez recepty. Przed sylwestrowymi i karnawałowymi szaleństwami warto więc pamiętać, że alkohol wchodzi w groźne interakcje z wieloma lekami.
Warto zwrócić uwagę na to, aby tkanina przepuszczała jak najmniej promieni UV. Mówi o tym współczynnik UPF. Czasami podawany jest on na metkach i przez sprzedawców, np. w specjalistycznych sportowych sklepach internetowych. Eksperci podkreślają, że warto sięgnąć po odzież z UPF równym 40 lub więcej. Współczynnik ten zależy od składu tkaniny, koloru, dodatków i może się zmieniać wraz ze starzeniem się produktu.
Kolejna rzecz to kremy z filtrem. Tutaj ważna uwaga – krem, podobnie jak okulary, powinien chronić nie tylko przed promieniami UV-B, ale także przed UV-A, ponieważ to one przede wszystkim odpowiadają za szkodliwe reakcje. Specjaliści zalecają więc kremy o szerokim spektrum działania i z faktorem co najmniej 50. Należy je nałożyć przed wyjściem na słońce i nakładać nową warstwę co godzinę.
Dodatkową pomoc w ochronie mogą też stanowić pomiary aktualnego natężenia promieniowania UV w danym miejscu. Dziś tego rodzaju informacje dostępne są m.in. dzięki prostym aplikacjom na smartfony.
