Słownik pojęć medycznych

Inaczej retinol. Witamina rozpuszczalna w tłuszczach, o działaniu antyoksydacyjnym. Utrzymuje prawidłowy stan skóry, posiada działanie przeciwzapalne, wspomaga procesy widzenia, zapobiega nowotworom jelita grubego, piersi, płuc oraz stercza. Występowanie - m.in.: olej rybi, masło, mleko, żółtka jaj. 

mzu

Źródło:

Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej IŻŻ

Czyli inaczej kobalamina. Pełni w organizmie człowieka bardzo ważną i wszechstronną rolę. Bierze udział m.in. w wytwarzaniu czerwonych krwinek, przez co zapobiega niedokrwistości. Jest też niezbędna do prawidłowego funkcjonowania naszego mózgu, rdzenia kręgowego i nerwów. Co więcej, witamina B12 pomaga obniżać stężenie cholesterolu we krwi. Ponadto, bierze udział w wytwarzaniu tzw. „hormonów szczęścia” (serotoniny, noradrenaliny), zmniejszając tym samym ryzyko wystąpienia depresji, obniżonego nastroju oraz zaburzeń snu.

Niedobór witaminy B12 jest szczególnie niebezpieczny w przypadku kobiet w ciąży oraz małych dzieci. Jeśli brakuje tej witaminy w diecie kobiety ciężarnej to m.in. zwiększa się ryzyko wystąpienia zespołu Downa i innych zaburzeń rozwoju u jej dziecka.

Warto wiedzieć, że naturalnym źródłem witaminy B12 w diecie człowieka są produkty żywnościowe pochodzenia zwierzęcego (m.in. mięso, podroby, jaja, owoce morza, ryby, nabiał). Ponadto, kobalamina jest też w niewielkich ilościach syntetyzowana przez drobnoustroje w przewodzie pokarmowym człowieka. W niektórych produktach roślinnych co prawda występują śladowe ilości witaminy B12, ale w nieaktywnej formie, która dla człowieka jest nieprzyswajalna. 

W praktyce, z uwagi na fakt występowania przyswajalnej formy tej witaminy tylko w żywności pochodzenia zwierzęcego na jej niedobory narażeni są w szczególności weganie, a więc osoby stosujące dietę w 100 proc. roślinną. Takie osoby muszą więc uzupełniać niedobory witaminy B12 poprzez zażywanie odpowiednich suplementów, jedzenie produktów spożywczych specjalnie w nią wzbogacanych albo stosowanie leków. Stosując dietę wegańską warto więc robić regularne, profilaktyczne badania kontrolne i konsultować się z lekarzem lub wykwalifikowanym dietetykiem. 

Vik

Źródło: 

NCEŻ
 

Rozpuszczalna w wodzie. Niezbędna do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego oraz odpornościowego. Występuje w takich produktach spożywczych jak, m.in.: mleko, przetwory mleczne oraz jaja. 

mzu

źródło: Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej IŻŻ

Rozpuszczalna w wodzie. Wpływa na pracę mięśni, serca, ciśnienie krwi oraz prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego. Występuje w takich produktach spożywczych jak, np.: szpinak, kapusta, nabiał, mięso drobiowe, jaja, ryby, banany. Niedobór  może objawiać się stanem zapalnym skóry, potliwością, podatność na infekcję, kamicę nerkową czy zmiany w układzie nerwowym. Jednak niedobór tej witaminy występuje niezwykle rzadko, ponieważ wytwarzana jest także w organizmie. 

mzu

źródło: Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej IŻŻ

Inaczej kwas askorbinowy. Witamina rozpuszczalna w wodzie. Pomaga eliminować wolne rodniki z organizmu, a jej niedobór wpływa m.in. na wystąpienie szkorbutu, może prowadzić do niedokrwistości czy zmian w kościach. Pomaga w regulacji  ciśnienia, procesie gojenia się ran i oparzeń, utrzymaniu zdrowych dziąseł, wchłanianiu wapnia i żelaza. Występowanie - m.in.: owoce cytrusowe, pomidory, ziemniaki, natka pietruszki, sok z dzikiej róży.

mzu

źródło: „Collins. Słownik encyklopedyczny MEDYCYNA”, wyd. RTW; Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej IŻŻ

Wbrew powszechnej opinii, nie jest to wcale jednorodna substancja. Występuje pod różnymi postaciami chemicznymi, z których największe znaczenie mają: 

• ergokalcyferol (znany jako witamina D2) 
• i cholekalcyferol (czyli witamina D3). 

Wskutek przemian biochemicznych zachodzących w naszym organizmie, na bazie cholekalcyferolu, powstaje najważniejsza z punktu widzenia zdrowia, aktywna postać witaminy D3 - czyli kalcytriol. 

Warto wiedzieć, że naturalnym, bogatym źródłem cholekalcyferolu są m.in. tłuste ryby morskie (np. śledzie, sardynki, makrele), a także masło, mleko i żółtka jaj. Z kolei ergokalcyferol występuje m.in. w grzybach kapeluszowych i drożdżach. 

Witamina D3 często nazywana jest „witaminą słońca” lub też pro-hormonem, a to dlatego, że organizm człowieka potrafi wytwarzać ją samodzielnie, niejako „od zera” - pod wpływem oddziaływania promieni słonecznych na skórę. W polskich warunkach jednak, z uwagi na stosunkowo małą liczbę dni słonecznych w roku i małą ekspozycję ludzi na światło słoneczne, duża część populacji cierpi (stale lub okresowo) na mniejszy lub większy niedobór witaminy D3.

W związku z tym lekarze często zalecają suplementację tej witaminy, co jest szczególnie istotne u osób w wieku podeszłym, u osób z upośledzonym wchłanianiem, np. w zaburzeniach wątroby lub nerek, u kobiet w okresie menopauzalnym, a także u niemowląt i dzieci. Najczęściej zaleca się jej suplementację w okresie od września do kwietnia, a więc w miesiącach jesienno-zimowych. 

Witamina D pełni w organizmie człowieka bardzo ważną i wszechstronną rolę. Jest niezbędna m.in. dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania układu kostnego, stąd jej niedobór u dzieci może prowadzić do krzywicy, a u dorosłych do osteoporozy. Ponadto, witamina D zapobiega stanom zapalnym skóry, a także wpływa na wiele procesów fizjologicznych, takich jak np. wydzielanie insuliny czy skurcze mięśni. 

Warto wiedzieć, że u osoby dorosłej, objawami niedoboru witaminy D mogą być m.in. bóle mięśniowe, bóle stawowe, ogólne złe samopoczucie i częste infekcje. 

Vik

Źródła: 

Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej

Uniwersytet Medyczny w Poznaniu

Rozpuszczalna w tłuszczach. Odpowiada za krzepnięcie krwi oraz utrzymanie prawidłowej ilości białek w tkance kostnej, zmniejszając kruchość kości oraz naczyń krwionośnych. Działa antybakteryjnie i przeciwgrzybiczo i przeciwbólowo. Zapobiega rozwojowi niektórych nowotworów, m.in. jajnika, piersi, pęcherzyka żółciowego, wątroby czy okrężnicy.  Występowanie m.in.: orzechy, szpinak, sałata, brukselce, brokułach. 

mzu

źródło: Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej IŻŻ

Złożona grupa związków organicznych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Niezbędne m.in.: do wytwarzania składników budulcowych, pracy mięśni i nerwów oraz produkcji energii. Witaminy dzielą się na rozpuszczalne w tłuszczach (A,D,E i K) oraz rozpuszczalne w wodzie (B, C, PP). 

mzu

źródło: „Collins. Słownik encyklopedyczny MEDYCYNA”, wyd. RTW; Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej IŻŻ

Składnik organizmu człowieka stanowiący około 60 proc. całkowitej masy ciała. Niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu w tym trawienia, transportu składników odżywczych i produktów przemiany materii, bierze udział w regulacji temperatury. Niedobór wody prowadzi do odwodnienia, a nadmiar może skutkować m.in. pojawieniem się obrzęków na skórze. Przeciętne zapotrzebowanie zdrowej dorosłej osoby na wodę wynosi 2-2,5 l / dobę.

mzu

źródło: „Collins. Słownik encyklopedyczny MEDYCYNA”, wyd. RTW; Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej IŻŻ.

Są to cząsteczki, grupy atomów lub pojedyncze atomy, zdolne do samodzielnego istnienia, które charakteryzują się bardzo dużą aktywnością chemiczną (łatwo wchodzą w reakcje). Przyczyną tego jest fakt, że brakuje im jednego lub więcej elektronów. Próbują więc pozyskać je w najbliższym otoczeniu (odbierając elektrony innym atomom lub cząsteczkom). Przez swoje „agresywne zachowanie” wolne rodniki przyczyniają się do utleniania (oksydacji) innych substancji. 

Wolne rodniki powstają zarówno w środowisku zewnętrznym (np. pod wpływem promieniowania UV, promieniowania jonizującego, zanieczyszczenia), jak i w organizmie człowieka (w wyniku różnych przemian metabolicznych, a także wskutek infekcji czy stresu). Źródłem wolnych rodników może być również palenie papierosów czy niewłaściwa dieta (zwłaszcza konsumpcja produktów wędzonych, smażonych, niewłaściwie przechowywanych). 

Nadmiar wolnych rodników w organizmie człowieka przyczynia się do powstawania tzw. stresu oksydacyjnego, który jest czynnikiem ryzyka rozwoju wielu groźnych chorób (m.in. nowotworów, miażdżycy), a także istotnych zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu (np. osłabienia odporności). Stres oksydacyjny przyspiesza również procesy starzenia. 

Organizm człowieka dysponuje mechanizmami zwalczania wolnych rodników. Stosuje w tym celu enzymy: dysmutazę ponadtlenkową, katalazę i peroksydazę glutationową. Ponadto, walkę z wolnymi rodnikami wspiera także spożywanie żywności bogatej w przeciwutleniacze (antyoksydanty), którymi są np.  selen, niektóre witaminy (C,E), a także flawonoidy. Największą ilość naturalnych antyoksydantów zawierają: owoce, warzywa, rośliny strączkowe, ziarna zbóż, nasiona roślin oleistych, herbaty oraz zioła i przyprawy – a więc żywność pochodzenia roślinnego. 

Problemy zdrowotne powodowane przez wolne rodniki pojawiają się zatem wtedy, gdy nasz organizm jest narażony na większą ich ilość niż jest w stanie zneutralizować. Warto mieć to na uwadze i wspierać swój organizm w walce z wolnymi rodnikami, np. przez częste sięganie po warzywa i owoce. Jeśli zaś chodzi o ewentualne suplementowanie konkretnych witamin czy mikroelementów, najlepiej robić to w porozumieniu z lekarzem, zwłaszcza jeśli chcemy przyjmować witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (np. A i E). Ich nadmiar może bowiem poważnie zaszkodzić.

Vik

Źródła: 

„Żywienie człowieka. Słownik terminologiczny”, aut. Henryk Gertig, Jan Gawęcki. 

Fachowy artykuł o wolnych rodnikach i antyoksydantach na portalu Medycyna Praktyczna

 

Wskaźnik masy ciała. Służy do oceny stanu żywienia oraz stopnia nadwagi czy niedowagi. Oblicza się go dzieląc masę ciała podaną w kilogramach, przez wysokość ciała (wzrost) podniesioną do kwadratu. Znajduje zastosowanie tylko w przypadku osób dorosłych. W obliczeniach wskaźnika BMI nie uwzględnia się wieku, płci oraz masy mięśniowej, dlatego np. nie jest to odpowiednia miara otyłości wśród sportowców. Do pomiaru otyłości u dzieci stosuje się siatkę centylową, która uwzględnia wiek, płeć, wysokość oraz wagę.

BMI = masa ciała (kg)/[wzrost (m)]²

Granice normy to 18,5 – 25

(Źródło: „Collins. Słownik encyklopedyczny MEDYCYNA”, wyd. RTW, nhs.uk)

Choroba układu nerwowego oraz mózgu. Do zakażenia dochodzi w wyniku ugryzienia przez zarażone zwierzę. Wirus przenika do układu nerwowego w wyniku ugryzienia lub ukąszenia przez zakażone zwierzę i dociera do mózgu. Czas dotarcia zależy od odległości między  ugryzieniem a mózgiem. Może to trwać od 10 dni do 3-4 miesięcy.

Objawy, m.in.:

• Wysoka gorączka,
• Ból głowy,
• Niepokój,
• Sztywność karku,
• Trudności w przełykaniu,

Aby zapobiec rozwojowi czy zachorowaniu na wściekliznę należy zaszczepić się profilaktycznie.  W przypadku ugryzienia prze zarażone zwierzę, należy jak najszybciej oczyścić ranę, podać surowicę, a także zaszczepić.

Jest to choroba śmiertelna.

(źródło: „Collins. Słownik encyklopedyczny MEDYCYNA”, wyd. RTW; nhs.uk).