Przemoc wobec starszych osób
Przemoc wobec osób starszych rzadko jest zgłaszana. Osoby, które jej doświadczają, najczęściej wstydzą się o tym mówić albo nie wiedzą, gdzie szukać pomocy. Niekiedy nie uświadamiają sobie swojego położenia, gdyż przemoc nie musi zostawiać śladów na ciele – to także porzucenie czy zaniedbanie.
W Polsce żyje około 10 mln osób powyżej 60 lat. To głównie kobiety. W ciągu najbliższych 25 lat takich osób będzie prawie 14 mln, bo jesteśmy starzejącym się społeczeństwem. Jak wygląda opieka nad starszymi osobami? Czy mogą liczyć na ochronę przed przemocą, którą stosują wobec nich nie tylko obcy ludzie, ale też najbliżsi?
Czym jest przemoc wobec osób starszych?
„Przemoc nie jest dziełem przypadku, to zamierzone działanie, które ma na celu kontrolowanie i podporządkowanie sobie drugiej osoby. Przemoc oznacza nierówne rozłożenie sił, nie zawsze oznacza to jednak przewagę siły fizycznej po stronie sprawcy (…). Relacja między ofiarą a sprawcą przemocy może być oparta na przykład o poczucie winy (…). Przemoc narusza prawo i dobra osobiste, często na skutek izolacji, zakazów obrażenia czy ośmieszania ofiary przemocy są pozbawione możliwości decydowania o sobie. Przemoc zawsze oznacza cierpienie, intencją sprawcy jest wywołanie bólu, któremu towarzyszy strach, niepewność, smutek i poczucie winy” – wyjaśniają eksperci Fundacji Projekt Starsi.
Są różne formy przemocy wobec osób starszych – m.in. fizyczna, ekonomiczna, ale też psychiczna, polegająca na zaniedbaniu, opuszczeniu, nieutrzymywaniu kontaktu.
„Mało kto kojarzy pozostawienie w szpitalu osoby starszej jako przemoc, a to jest przemoc!” – podkreśliła dr Agnieszka Skoczylas, ordynatorka Oddziału Geriatryczno-Internistycznego Szpitala Wolskiego. Przemoc wobec osób starszych była jednym z wątków debaty pt. „Czy każdy lekarz powinien być geriatrą? Etyka w opiece senioralnej”, która odbyła się w warszawskiej Okręgowej Izbie Lekarskiej.
Zaniedbanie w przypadku osoby starszej, gdy nie są zaspokojone jej podstawowe potrzeby – np. nie przyjmuje samodzielnie pokarmu, leków, nie jest w stanie sama umyć się i ubrać – może prowadzić do zagrożenia jej życia i zdrowia. Kto za to ponosi odpowiedzialność? Prawo wprost tego nie rozstrzyga.
Czy prawo karne dostrzega kwestię przemocy wobec osób starszych?
Dr hab. Olga Sitarz, prof. Uniwersytetu Śląskiego, ekspertka z zakresu prawa karnego i sprawiedliwości naprawczej wyjaśniła, że w prawie rodzinnym nie uregulowano obowiązku opieki nad rodzicami, ale z karnego punktu widzenia jej zaniechanie może być formą przemocy. Najczęściej będzie ujmowana jako znęcanie się.
„Ale zaniechanie może być wtedy podstawą jakichkolwiek roszczeń, jeżeli na kimś ciąży obowiązek określonego zachowania się (…). Są spory, czy prawny obowiązek znaczy też kulturowy, społeczny, religijny, czy prawny to znaczy, że źródło zapisane jest w jakiejś ustawie lub umowie” – podkreśliła karnistka.
Ponadto w definicji przemocy ujęty jest element intencjonalny. Sprawca przemocy musi mieć intencje skrzywdzenia.
„W prawie karnym nazywamy to umyślnością, w rozmaitych innych aktach mówi się o intencjonalności. Czyli ten, kto stosuje przemoc, musi chcieć, musi mieć zamiar, intencję skrzywdzenia innej osoby” – podkreśliła prawniczka.
Co to może oznaczać w kontekście opieki nad starszą osobą?
„Córce, która nie ma czasu, zapomina; synowi, który ma ważniejsze sprawy na głowie; wnukowi, który chce żyć pełnią życia, tak naprawdę nie chodzi o skrzywdzenie osoby starszej" - zaznacza dr hab. Olga Sitarz. Stawia też pytanie, czy takie postępowanie mieści się w definicji przemocy i jest adekwatne do postępowania wobec osób starszych.
„Na kogo, na jakie instytucje można nałożyć określone obowiązki? Odpowiedź na te pytania otwiera przestrzeń dla karnistów” – stwierdza.
Przemoc wobec starszych to skomplikowany temat
Najczęściej przemoc wobec osób starszych nie ma świadków, odbywa się w zaciszu domu. Przechodzi z pokolenia na pokolenie.
„Czynnikiem ryzyka przemocy jest przemoc generacyjna” – zwróciła uwagę Magdalena Rutkiewicz, prezeska Zarządu Fundacji Projekt Starsi.
Zarazem podkreśliła, że nie ma żadnego usprawiedliwiania dla stosowania przemocy wobec osoby starszej. Powinna być zgłaszana, ale często nie jest. Również lekarz może uruchomić procedurę Niebieskiej Karty, jeśli pojawia się sygnał, że wobec starszego pacjenta stosowana jest przemoc.
Formularz Oceny Ryzyka Przemocy mógłby w tej ocenie pomóc. Eksperci chcą, by wszedł do standardowej dokumentacji każdego oddziału szpitalnego.
Jeśli jesteś osobą starszą doświadczającą przemocy, skorzystaj:
- Telefon Pomocy dla Starszych: 537 375 505 (wtorki w godzinach 10.00–13.00 oraz czwartki w godzinach 13.00–16.00). Możesz nagrać wiadomość lub wysłać SMS – eksperci oddzwonią.
- Niebieska Linia 22 824 25 01
- Telefon Zaufania dla Osób Starszych: 22 635 09 54
- telefon dla osób w kryzysie: 116 123
- Policja 997 lub 112 w sytuacji zagrożenia
