Przemoc wobec starszych osób

Przemoc wobec osób starszych rzadko jest zgłaszana. Osoby, które jej doświadczają, najczęściej wstydzą się o tym mówić albo nie wiedzą, gdzie szukać pomocy. Niekiedy nie uświadamiają sobie swojego położenia, gdyż przemoc nie musi zostawiać śladów na ciele – to także porzucenie czy zaniedbanie.

Adobe Stock
Adobe Stock

W Polsce żyje około 10 mln osób powyżej 60 lat. To głównie kobiety. W ciągu najbliższych 25 lat takich osób będzie prawie 14 mln, bo jesteśmy starzejącym się społeczeństwem. Jak wygląda opieka nad starszymi osobami? Czy mogą liczyć na ochronę przed przemocą, którą stosują wobec nich nie tylko obcy ludzie, ale też najbliżsi? 

Czym jest przemoc wobec osób starszych?

„Przemoc nie jest dziełem przypadku, to zamierzone działanie, które ma na celu kontrolowanie i podporządkowanie sobie drugiej osoby. Przemoc oznacza nierówne rozłożenie sił, nie zawsze oznacza to jednak przewagę siły fizycznej po stronie sprawcy (…). Relacja między ofiarą a sprawcą przemocy może być oparta na przykład o poczucie winy (…). Przemoc narusza prawo i dobra osobiste, często na skutek izolacji, zakazów obrażenia czy ośmieszania ofiary przemocy są pozbawione możliwości decydowania o sobie. Przemoc zawsze oznacza cierpienie, intencją sprawcy jest wywołanie bólu, któremu towarzyszy strach, niepewność, smutek i poczucie winy” – wyjaśniają eksperci Fundacji Projekt Starsi. 

Są różne formy przemocy wobec osób starszych – m.in. fizyczna, ekonomiczna, ale też psychiczna, polegająca na zaniedbaniu, opuszczeniu, nieutrzymywaniu kontaktu. 

„Mało kto kojarzy pozostawienie w szpitalu osoby starszej jako przemoc, a to jest przemoc!” – podkreśliła dr Agnieszka Skoczylas, ordynatorka Oddziału Geriatryczno-Internistycznego Szpitala Wolskiego. Przemoc wobec osób starszych była jednym z wątków debaty pt. „Czy każdy lekarz powinien być geriatrą? Etyka w opiece senioralnej”, która odbyła się w warszawskiej Okręgowej Izbie Lekarskiej. 

Zaniedbanie w przypadku osoby starszej, gdy nie są zaspokojone jej podstawowe potrzeby – np. nie przyjmuje samodzielnie pokarmu, leków, nie jest w stanie sama umyć się i ubrać – może prowadzić do zagrożenia jej życia i zdrowia. Kto za to ponosi odpowiedzialność? Prawo wprost tego nie rozstrzyga.

Czy prawo karne dostrzega kwestię przemocy wobec osób starszych?

Dr hab. Olga Sitarz, prof. Uniwersytetu Śląskiego, ekspertka z zakresu prawa karnego i sprawiedliwości naprawczej wyjaśniła, że w prawie rodzinnym nie uregulowano obowiązku opieki nad rodzicami, ale z karnego punktu widzenia jej zaniechanie może być formą przemocy. Najczęściej będzie ujmowana jako znęcanie się. 

„Ale zaniechanie może być wtedy podstawą jakichkolwiek roszczeń, jeżeli na kimś ciąży obowiązek określonego zachowania się (…). Są spory, czy prawny obowiązek znaczy też kulturowy, społeczny, religijny, czy prawny to znaczy, że źródło zapisane jest w jakiejś ustawie lub umowie” – podkreśliła karnistka.

Ponadto w definicji przemocy ujęty jest element intencjonalny. Sprawca przemocy musi mieć intencje skrzywdzenia. 

„W prawie karnym nazywamy to umyślnością, w rozmaitych innych aktach mówi się o intencjonalności. Czyli ten, kto stosuje przemoc, musi chcieć, musi mieć zamiar, intencję skrzywdzenia innej osoby” – podkreśliła prawniczka.

Co to może oznaczać w kontekście opieki nad starszą osobą? 

„Córce, która nie ma czasu, zapomina; synowi, który ma ważniejsze sprawy na głowie; wnukowi, który chce żyć pełnią życia, tak naprawdę nie chodzi o skrzywdzenie osoby starszej" - zaznacza dr hab. Olga Sitarz. Stawia też pytanie, czy takie postępowanie mieści się w definicji przemocy i jest adekwatne do postępowania wobec osób starszych. 

„Na kogo, na jakie instytucje można nałożyć określone obowiązki? Odpowiedź na te pytania otwiera przestrzeń dla karnistów” – stwierdza.

Przemoc wobec starszych to skomplikowany temat

Najczęściej przemoc wobec osób starszych nie ma świadków, odbywa się w zaciszu domu. Przechodzi z pokolenia na pokolenie. 

„Czynnikiem ryzyka przemocy jest przemoc generacyjna” – zwróciła uwagę Magdalena Rutkiewicz, prezeska Zarządu Fundacji Projekt Starsi. 

Zarazem podkreśliła, że nie ma żadnego usprawiedliwiania dla stosowania przemocy wobec osoby starszej. Powinna być zgłaszana, ale często nie jest. Również lekarz może uruchomić procedurę Niebieskiej Karty, jeśli pojawia się sygnał, że wobec starszego pacjenta stosowana jest przemoc. 

Formularz Oceny Ryzyka Przemocy mógłby w tej ocenie pomóc. Eksperci chcą, by wszedł do standardowej dokumentacji każdego oddziału szpitalnego.

Jeśli jesteś osobą starszą doświadczającą przemocy, skorzystaj:

  • Telefon Pomocy dla Starszych: 537 375 505 (wtorki w godzinach 10.00–13.00 oraz czwartki w godzinach 13.00–16.00). Możesz nagrać wiadomość lub wysłać SMS – eksperci oddzwonią.
  • Niebieska Linia 22 824 25 01
  • Telefon Zaufania dla Osób Starszych: 22 635 09 54
  • telefon dla osób w kryzysie: 116 123
  • Policja 997 lub 112 w sytuacji zagrożenia

Autorka

Klaudia Torchała

Klaudia Torchała - Z Polską Agencją Prasową związana od końca swoich studiów w Szkole Głównej Handlowej, czyli od ponad 20 lat. To miał być tylko kilkumiesięczny staż w redakcji biznesowej, została prawie 15 lat. W Serwisie Zdrowie od 2022 roku. Uważa, że dziennikarstwo to nie zawód, ale charakter. Przepływa kilkanaście basenów, tańczy w rytmie, snuje się po szlakach, praktykuje jogę. Woli małe kina z niewygodnymi fotelami, rowery retro. Zaczyna dzień od małej czarnej i spaceru z najwierniejszym psem - Szógerem.

ZOBACZ TEKSTY AUTORKI

ZOBACZ PODOBNE

  • PAP – grafika z filmu

    Rzecznik Praw Pacjenta: polska prezydencja w UE zabiega o przyjęcie Europejskiej Karty Praw Pacjenta

    Materiał promocyjny

    Europejska Karta Praw Pacjenta jako dokument społeczny wypracowany przez organizacje pacjentów jest znany od ponad dwóch dekad. Polska w czasie prezydencji w Radzie Unii Europejskiej zainicjowała konsultacje w sprawie zmiany tego dokumentu w obowiązujący w całej Wspólnocie akt prawny - wskazał Bartłomiej Chmielowiec, Rzecznik Praw Pacjenta, który wspólnie z Ministerstwem Zdrowia prowadzi prace w tej sprawie. Konsultacje europejskie odbywają się na X Kongresie Wyzwań Zdrowotnych w Katowicach.

  • Adobe Stock

    Leki ratujące życie – zmiany w definicji pierwszej pomocy

    Osoby chorujące przewlekle, gdy zagrożone jest ich życie – np. w wyniku wstrząsu anafilaktycznego, ciężkiej hipoglikemii czy napadu padaczki – wymagają natychmiastowej interwencji. Prawo obliguje świadków do niezwłocznego wezwania pomocy medycznej, nie mówi jednak nic o podaniu leków ratujących życie wydawanych z przepisu lekarza, np. adrenaliny czy glukagonu. Wkrótce ma się to zmienić.

  • PAP/M. Kmieciński

    Raport „Prawa dziecka w Polsce 2024”: spada poczucie szczęścia i znajomość własnych praw wśród dzieci

    Materiał promocyjny

    Co czwarte dziecko, które wzięło udział w badaniu UNICEF Polska, twierdzi, że jego prawa nie są przestrzegane przez nauczycieli, a 40 proc. deklaruje, że nie czuje się szczęśliwe. To dane z nowego raportu pt. „Prawa dziecka w Polsce 2024”. Badanie przeprowadzono wśród dzieci i młodzieży, rodziców oraz nauczycieli.

  • Adobe

    Bezpłatne badania genetyczne

    W 2025 roku w ramach ambulatoryjnej opieki specjalistycznej pacjenci będą mieli dostęp do dwóch bezpłatnych badań genetycznych – poinformowało Ministerstwo Zdrowia. To nowoczesna metoda diagnostyki prenatalnej oraz precyzyjna metoda wykrywania mutacji odpowiedzialnych za rozwój nowotworów.

NAJNOWSZE

  • Adobe Stock/vadim

    Operacja bariatryczna to nie koniec choroby otyłościowej

    Operacja bariatryczna, którą wykonuje się u pacjentów z otyłością, by leczyć ją skuteczniej, nie jest końcem choroby. Kluczowa jest praca pacjenta, która nabiera coraz większego znaczenie wraz z upływem czasu – przyznaje Aldona Żukowska, przedstawicielka Fundacji FLO - Fundacji na Rzecz Leczenia Otyłości.

  • Wizyta adaptacyjna u stomatologa

  • Deepfake medyczny to poważne zagrożenie dla zdrowia

  • Wyrostek robaczkowy na straży mikrobioty

  • Zaszczep się! To naprawdę ma sens.

  • Polscy naukowcy na tropie nowych leków w SM i chorobie Crohna

    Udało nam się wykazać, że białka „mimiczne” mogą skutecznie łagodzić objawy chorób o podłożu zapalnym. Teraz przed nami kolejne etapy badań, które obejmą badania przedkliniczne, a następnie przejście do badań klinicznych. Liczymy na to, że przyniesie to przełomowe zmiany w leczeniu przewlekłych schorzeń, m.in. stwardnienia rozsianego i choroby Leśniowskiego Crohna - mówi dr hab. Katarzyna Donskow-Łysoniewska, prof. UŁa z Zakładu Immunoterapii Eksperymentalnej Wydziału Medycznego Uczelni Łazarskiego.

  • Problem z węchem może oznaczać chorobę

  • 8 powodów, by porządnie się wyspać