Przemoc wobec starszych osób

Przemoc wobec osób starszych rzadko jest zgłaszana. Osoby, które jej doświadczają, najczęściej wstydzą się o tym mówić albo nie wiedzą, gdzie szukać pomocy. Niekiedy nie uświadamiają sobie swojego położenia, gdyż przemoc nie musi zostawiać śladów na ciele – to także porzucenie czy zaniedbanie.

Adobe Stock
Adobe Stock

W Polsce żyje około 10 mln osób powyżej 60 lat. To głównie kobiety. W ciągu najbliższych 25 lat takich osób będzie prawie 14 mln, bo jesteśmy starzejącym się społeczeństwem. Jak wygląda opieka nad starszymi osobami? Czy mogą liczyć na ochronę przed przemocą, którą stosują wobec nich nie tylko obcy ludzie, ale też najbliżsi? 

Czym jest przemoc wobec osób starszych?

„Przemoc nie jest dziełem przypadku, to zamierzone działanie, które ma na celu kontrolowanie i podporządkowanie sobie drugiej osoby. Przemoc oznacza nierówne rozłożenie sił, nie zawsze oznacza to jednak przewagę siły fizycznej po stronie sprawcy (…). Relacja między ofiarą a sprawcą przemocy może być oparta na przykład o poczucie winy (…). Przemoc narusza prawo i dobra osobiste, często na skutek izolacji, zakazów obrażenia czy ośmieszania ofiary przemocy są pozbawione możliwości decydowania o sobie. Przemoc zawsze oznacza cierpienie, intencją sprawcy jest wywołanie bólu, któremu towarzyszy strach, niepewność, smutek i poczucie winy” – wyjaśniają eksperci Fundacji Projekt Starsi. 

Są różne formy przemocy wobec osób starszych – m.in. fizyczna, ekonomiczna, ale też psychiczna, polegająca na zaniedbaniu, opuszczeniu, nieutrzymywaniu kontaktu. 

„Mało kto kojarzy pozostawienie w szpitalu osoby starszej jako przemoc, a to jest przemoc!” – podkreśliła dr Agnieszka Skoczylas, ordynatorka Oddziału Geriatryczno-Internistycznego Szpitala Wolskiego. Przemoc wobec osób starszych była jednym z wątków debaty pt. „Czy każdy lekarz powinien być geriatrą? Etyka w opiece senioralnej”, która odbyła się w warszawskiej Okręgowej Izbie Lekarskiej. 

Zaniedbanie w przypadku osoby starszej, gdy nie są zaspokojone jej podstawowe potrzeby – np. nie przyjmuje samodzielnie pokarmu, leków, nie jest w stanie sama umyć się i ubrać – może prowadzić do zagrożenia jej życia i zdrowia. Kto za to ponosi odpowiedzialność? Prawo wprost tego nie rozstrzyga.

Czy prawo karne dostrzega kwestię przemocy wobec osób starszych?

Dr hab. Olga Sitarz, prof. Uniwersytetu Śląskiego, ekspertka z zakresu prawa karnego i sprawiedliwości naprawczej wyjaśniła, że w prawie rodzinnym nie uregulowano obowiązku opieki nad rodzicami, ale z karnego punktu widzenia jej zaniechanie może być formą przemocy. Najczęściej będzie ujmowana jako znęcanie się. 

„Ale zaniechanie może być wtedy podstawą jakichkolwiek roszczeń, jeżeli na kimś ciąży obowiązek określonego zachowania się (…). Są spory, czy prawny obowiązek znaczy też kulturowy, społeczny, religijny, czy prawny to znaczy, że źródło zapisane jest w jakiejś ustawie lub umowie” – podkreśliła karnistka.

Ponadto w definicji przemocy ujęty jest element intencjonalny. Sprawca przemocy musi mieć intencje skrzywdzenia. 

„W prawie karnym nazywamy to umyślnością, w rozmaitych innych aktach mówi się o intencjonalności. Czyli ten, kto stosuje przemoc, musi chcieć, musi mieć zamiar, intencję skrzywdzenia innej osoby” – podkreśliła prawniczka.

Co to może oznaczać w kontekście opieki nad starszą osobą? 

„Córce, która nie ma czasu, zapomina; synowi, który ma ważniejsze sprawy na głowie; wnukowi, który chce żyć pełnią życia, tak naprawdę nie chodzi o skrzywdzenie osoby starszej" - zaznacza dr hab. Olga Sitarz. Stawia też pytanie, czy takie postępowanie mieści się w definicji przemocy i jest adekwatne do postępowania wobec osób starszych. 

„Na kogo, na jakie instytucje można nałożyć określone obowiązki? Odpowiedź na te pytania otwiera przestrzeń dla karnistów” – stwierdza.

Przemoc wobec starszych to skomplikowany temat

Najczęściej przemoc wobec osób starszych nie ma świadków, odbywa się w zaciszu domu. Przechodzi z pokolenia na pokolenie. 

„Czynnikiem ryzyka przemocy jest przemoc generacyjna” – zwróciła uwagę Magdalena Rutkiewicz, prezeska Zarządu Fundacji Projekt Starsi. 

Zarazem podkreśliła, że nie ma żadnego usprawiedliwiania dla stosowania przemocy wobec osoby starszej. Powinna być zgłaszana, ale często nie jest. Również lekarz może uruchomić procedurę Niebieskiej Karty, jeśli pojawia się sygnał, że wobec starszego pacjenta stosowana jest przemoc. 

Formularz Oceny Ryzyka Przemocy mógłby w tej ocenie pomóc. Eksperci chcą, by wszedł do standardowej dokumentacji każdego oddziału szpitalnego.

Jeśli jesteś osobą starszą doświadczającą przemocy, skorzystaj:

  • Telefon Pomocy dla Starszych: 537 375 505 (wtorki w godzinach 10.00–13.00 oraz czwartki w godzinach 13.00–16.00). Możesz nagrać wiadomość lub wysłać SMS – eksperci oddzwonią.
  • Niebieska Linia 22 824 25 01
  • Telefon Zaufania dla Osób Starszych: 22 635 09 54
  • telefon dla osób w kryzysie: 116 123
  • Policja 997 lub 112 w sytuacji zagrożenia

Autorka

Klaudia Torchała

Klaudia Torchała - Z Polską Agencją Prasową związana od końca swoich studiów w Szkole Głównej Handlowej, czyli od ponad 20 lat. To miał być tylko kilkumiesięczny staż w redakcji biznesowej, została prawie 15 lat. W Serwisie Zdrowie od 2022 roku. Uważa, że dziennikarstwo to nie zawód, ale charakter. Przepływa kilkanaście basenów, tańczy w rytmie, snuje się po szlakach, praktykuje jogę. Woli małe kina z niewygodnymi fotelami, rowery retro. Zaczyna dzień od małej czarnej i spaceru z najwierniejszym psem - Szógerem.

ZOBACZ TEKSTY AUTORKI

ZOBACZ PODOBNE

  • Adobe Stock

    Lex Szarlatan uderza w pseudoterapie

    Projekt nowelizacji Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, nazywany też „Lex Szarlatan”, może całkowicie przekształcić rynek usług zdrowotnych, suplementów i tzw. terapii alternatywnych w Polsce. Zakłada m.in. zakaz promowania „uzdrowień” bez podstaw naukowych, obowiązek informowania o braku kwalifikacji medycznych oraz możliwość nakładania kar do 2 mln zł i blokowania treści w sieci przez Rzecznika Praw Pacjenta. O tym jakie konkretne zmiany to oznacza mówi mec. Karolina Pilawska.

  • iStock

    Tak klimat uderza w nasze zdrowie

    Materiał promocyjny

    Zmiana klimatu oznacza realne zagrożenia dla zdrowia Polek i Polaków. Rosnąca liczba i długość fal upałów, ekstremalne zjawiska pogodowe i coraz częstsze przypadki chorób wektorowych to tylko wierzchołek góry lodowej. Ale dobra wiadomość jest taka, że wiemy, jak się na to przygotować.

  • PAP

    Eksperci: indywidualne decyzje i zachowania każdego z nas kształtują obraz zdrowia publicznego

    Materiał promocyjny

    Zdrowie publiczne w głównej mierze zależy od naszych indywidualnych postaw i decyzji w zakresie odżywiania się, stosowania używek, aktywności fizycznej i profilaktyki - wskazali eksperci Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH-PIB i Ministerstwa Zdrowia podczas konferencji prezentującej najnowszy raport pt.: „Sytuacja zdrowotna ludności Polski i jej uwarunkowaniach 2025”.

  • Badanie: większość Polaków za zakazem reklam alkoholu

    Piwo to najczęstszy wybór młodzieży sięgającej po alkohol po raz pierwszy. Nie można w tym kontekście nie wspomnieć o oddziaływaniu reklam, nawet jeśli na ekranie lub billboardzie pojawia się etykieta „zero procent”. Dlatego Fundacja GrowSpace rusza z kampanią antyalkoholową „Zero procent prawdy”. Zlecony przez nią sondaż potwierdza słuszność tej decyzji.

NAJNOWSZE

  • Adobe

    Czy dieta wpływa na ADHD?

    Choć nadal brakuje jednoznacznych naukowych dowodów łączących zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) ze sposobem odżywiania, coraz więcej przesłanek skłania badaczy do uważniejszego przyglądania się temu zagadnieniu.

  • Polskie dzieci z szansą na refundację ultranowoczesnego leczenia białaczki

  • Zanim kupisz przeczytaj skład

  • Proste sposoby na upały

  • Kiedy rozpocząć ćwiczenia po porodzie?

  • Adobe Stock

    Jak rzucić palenie

    Wychodzenie z nałogu nikotynowego bywa długotrwałe, ponieważ nikotyna silnie uzależnia – pobudza mózgowy układ nagrody, wyzwalając dopaminę, czyli tzw. hormon szczęścia. To sprawia, że organizm zaczyna kojarzyć palenie z przyjemnością i ulgą, a zerwanie z tym mechanizmem wymaga czasu i zmiany nawyków. Trzeba nauczyć się zajmować i mózg, i ręce czymś innym oraz radzić sobie w sytuacjach, które uruchamiają odruch sięgania po nikotynę. O sposobach wychodzenia z nikotynizmu opowiada dr n. med. Magdalena Cedzyńska z Narodowego Instytutu Onkologii – PIB.

  • Afazja – odbiera język, zostawia rozum

  • Lato z komarami, swędzące lato

Serwisy ogólnodostępne PAP