Kaszel suchy czy kaszel mokry? Jak je rozróżnić i jak leczyć?
Różnice między kaszlem suchym a mokrym mogą być subtelne, ale istotne. Sprawdź, jak rozróżnić te dwa rodzaje kaszlu i dowiedz się, jak skutecznie je leczyć.
Kaszel (a dokładniej odruch kaszlowy) nie stanowi oddzielnej jednostki chorobowej, a co do zasady jest zwykle objawem jakiegoś konkretnego schorzenia, bądź też efektem ubocznym np. przyjmowanych leków. Problem diagnostyczny stanowi jednak nie tylko określenie jego przyczyn, ale też stwierdzenie, z jakim charakterem kaszlu mamy do czynienia. Okazuje się bowiem, że to, czy u danej osoby występuje kaszel suchy czy mokry dla wielu nie jest wcale takie proste. Co więcej - kaszel suchy i mokry mogą się wzajemnie przeplatać, co dodatkowo utrudnia prawidłową diagnozę. Jak zatem sprawdzić, czy doskwiera nam kaszel mokry czy może suchy kaszel?
Odruch kaszlu z dróg oddechowych - czym właściwie jest?
Kaszel to nic innego jak gwałtowny skurcz mięśni odpowiedzialnych chociażby za proces oddychania. Zalicza się do nich m.in. mięśnie przepony, mięśnie międzyżebrowe czy też mięśnie krtani. Co do zasady kaszel jest odruchem bezwarunkowym, którego głównym zadaniem jest oczyszczenie dróg oddechowych z obecnych w nich niepotrzebnych czynników. W praktyce może być to chociażby przypadkowo połknięte ciało obce (aspiracja ciała obcego to częsta przyczyna kaszlu u dzieci) czy też zalegająca wydzielina, będąca efektem różnego rodzaju schorzeń w drogach oddechowych.
Skoro wiemy już, czym właściwe jest kaszel, to dowiedzmy się z jakimi rodzajami kaszlu mamy do czynienia. A okazuje się, że problem nie jest wcale tak łatwy i nie sprowadza się jedynie do rozróżniania na kaszel mokry i kaszel suchy.
Biorąc pod uwagę czas trwania kaszlu, wyróżnia się: kaszel ostry (trwający do 3 tygodni), kaszel podostry (trwający od 3 do 8 tygodni) oraz kaszel przewlekły (którego czas trwania może przekraczać nawet 12 tygodni, a jego występowanie powinno bezapelacyjnie skłonić do konsultacji lekarskiej). Generalnie przyjmuje się, że kaszel ostry towarzyszy infekcjom górnych dróg oddechowych (w większości są to infekcje o podłożu wirusowym), kaszel podostry jest tzw. kaszlem poinfekcyjnym (po przebytej infekcji), zaś kaszel przewlekły to zwykle objaw poważniejszego schorzenia.
Kaszel suchy czy mokry? Oto jest pytanie...
Czym jest i czym się różni kaszel mokry od kaszlu suchego? Różnice widać wręcz gołym okiem, ale dla wielu pacjentów ich rozróżnienie nie jest wcale takie proste.
Suchy kaszel charakteryzuje się zwykle uporczywością i nierzadko trudnymi do opanowania napadami objawów. Cechą, która zdecydowanie odróżnia go od kaszlu mokrego jest brak zalegającej wydzieliny w drogach oddechowych. A zatem, aby odróżnić kaszel suchy od jego przeciwstawnej wersji, należy odpowiedzieć sobie na pytanie, czy nie obserwuje u siebie obecności i w szczególności nadmiaru wydzieliny, która w kaszlu suchym nie powinna się pojawiać. Aby rozpoznać kaszel suchy należy zatem wykluczyć obecność wydzieliny. Tego typu rodzaj kaszlu występuje najczęściej w pierwszych dniach trwania infekcji górnych dróg oddechowych. Może on jednak występować także w przebiegu takich schorzeń. Chodzi np. o astmę oskrzelową.
A jak rozpoznać kaszel mokry?
- W kaszlu mokrym mamy do czynienia z obecnością wydzieliny w drogach oddechowych, która u sporej części osób spływa po tylnej ścianie gardła, utrudniając nierzadko normalne funkcjonowanie. Obecność gęstej, trudnej do odkrztuszenia, spływającej wydzieliny po ścianie gardła bardzo często jest problemem w godzinach porannych, kiedy po nocy, produkowana przez nabłonek dróg oddechowych, zalega w ich obrębie i stwarza trudności chociażby w przełykaniu. Dlatego też celem postępowania leczniczego w kaszlu mokrym z odkrztuszaniem wydzieliny jest przede wszystkim ułatwienie jej sprawnej ewakuacji z układu oddechowego, co redukuje chociażby doskwierające zaburzenia połykania - mówi mgr farm. Mateusz Jabłoński z Apteka Zdrowie.
Przyczyny kaszlu mokrego i kaszlu suchego
Kaszel może być efektem obecności ciał obcych w obrębie układu oddechowego. Wykluczając jednak tę przyczynę, najczęściej kaszel (zarówno mokry jak i suchy kaszel) jest efektem infekcji górnych dróg oddechowych. Większość z nich jest zakażeniem wirusowym. W zakażeniach wirusowych obserwuje się pewną powtarzalną zależność, jeśli chodzi o rodzaj towarzyszącego im kaszlu. Wynika z niej, że w pierwszych dniach trwania choroby kaszel przyjmuje postać suchego kaszlu, niezwiązanego z nadprodukcją śluzu przez nabłonek dróg oddechowych. Jednakże wraz z upływem czasu (zwykle w okolicach 3. dnia trwania infekcji) kaszel przechodzi najczęściej w kaszel mokry (tzw. kaszel produktywny). Tak właśnie dzieje się w zdecydowanej większości przypadków .
Co jednak, jeśli kaszel pojawia się pomimo braku choroby o podłożu infekcyjnym?
Z suchym kaszlem występującym pomimo braku zakażenia mamy najczęściej do czynienia w przebiegu astmy oskrzelowej, czy też u osób, którym doskwiera refluks żołądkowo przełykowy. W tym drugim przypadku bardzo często współwystępują objawy towarzyszące, takie jak: zgaga czy odbijanie, a sam kaszel nierzadko pojawia się w nocy, z racji poziomego ułożenia ciała. Kaszel suchy należy także łączyć z paleniem papierosów czy też stosowaniem niektórych leków. Zalicza się do nich przede wszystkim inhibitory konwertazy angiotensyny, w przypadku których nawet 10-20% osób je stosujących może uskarżać się na suchy kaszel. Kaszlem suchym jest też kaszel o charakterze alergicznym, będący efektem występowania u danej osoby alergii wziewnej.
Sezon chorobowy w pełni
To, że w okresie jesienno-zimowym odnotowujemy wzrost zachorowań na nieżyt górnych dróg oddechowych to żadna nowość. W tym roku zaskakujące są jednak liczby zachorowań – wielokrotnie większe niż analogicznie w ubiegłych sezonach. „Osoby wrażliwe, które idą w tłum, w kolejkę, w szaleństwo zakupów powinny uważać” – ostrzega prof. Joanna Zajkowska.
Mokry kaszel charakterystyczny jest dla II fazy infekcji (włącznie z infekcją bakteryjną). Nie oznacza to jednak, że przypisany jest tylko dla tego typu dolegliwości. Również przewlekła obturacyjna choroba płuc, a także mukowiscydoza charakteryzuje się występowaniem męczącego kaszlu mokrego, obfitującego w zalegającą wydzielinę. Należy jednak mieć na uwadze, że oba rodzaje kaszlu mogą niekiedy wzajemnie się przeplatać, przez co leczenie powinno uwzględniać nie tylko rodzaj choroby, ale też aktualny obraz dolegliwości. Np. zapalenie oskrzeli może objawiać się zarówno kaszlem suchym, jak i mokrym.
W leczeniu kaszlu suchego stosuje się leki przeciwkaszlowe
Odruch kaszlu w przebiegu suchego kaszlu bardzo często jest gwałtowny, ale co najważniejsze - nierzadko trudny do opanowania. I choć coraz więcej publikacji naukowych sugeruje ograniczanie stosowania leków przeciwkaszlowych z racji ich ewentualnych działań niepożądanych, w sytuacji, gdy napady kaszlu są trudne do opanowania takie postępowanie lecznicze bezsprzecznie powinno zostać włączone do terapii.
Kaszel suchy wymaga zastosowania leków, które hamują odruch kaszlowy. Związki z tej grupy mogą działać zarówno ośrodkowo (kodeina, dekstrometorfan, butamirat) lub obwodowo (lewodropropizyna). W sytuacji, gdy kaszlowi towarzyszy np. zapalenie gardła można stosować preparaty działające osłonowo na śluzówkę jamy ustnej i gardła (produkty na bazie porostu islandzkiego, syrop prawoślazowy), które poprzez powlekanie nabłonka redukują jego nadwrażliwość na bodźce wyzwalające kaszel suchy.
Kaszel (suchy, czy też mokry) nie jest samodzielną jednostką chorobową - zawsze musi mieć jakieś głębsze podłoże, jak chociażby mniej niebezpieczne dla zdrowia zanieczyszczenia powietrza czy też obecne w otoczeniu alergeny, aż po zapalenie oskrzeli, zapalenie płuc czy obecność przewlekłej obturacyjnej choroby płuc włącznie. Konieczne jest wówczas bezwzględnie leczenie także choroby podstawowej (w tym zastosowanie antybiotyków w przypadku styczności z infekcją bakteryjną).
Jak leczyć kaszel mokry? Jakie leki stosować w tym rodzaju kaszlu?
Jak widać, rodzaj kaszlu ma znaczenie, jeśli chodzi o dobór metod leczenia. Co innego kaszel suchy bez zalegającej wydzieliny, a co innego kaszel mokry z koniecznością odkrztuszania wydzieliny z dróg oddechowych.
Jak zatem leczyć kaszel mokry?
Farmakoterapia kaszlu mokrego powinna przede wszystkim umożliwić łatwe odkrztuszanie wydzieliny blokującej prawidłowe funkcjonowanie układu oddechowego. Aby usprawnić odkrztuszanie wydzieliny, stosuje się przede wszystkim środki mukoaktywne, do których zalicza się m.in. stosowanie leków wykrztuśnych (gwajafenazyna, inhalacje z soli fizjologicznej - hipertonicznej), leków mukolitycznych (erdosteina, N-acetylocysteina) lub leków mukokinetycznych (bromheksyna, ambroksol). Ich zadaniem jest zmniejszenie lepkości zalegającej wydzieliny (działanie rozrzedzające wydzielinę ma chociażby N-acetylocysteina) i zwiększenie sprawnego jej usuwania poprzez aktywację mechanizmów ku temu służących (ruch rzęsek w obrębie nabłonka układu oddechowego). Podstawą do ich zastosowania jest przede wszystkim spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła.
Jeśli pojawią się inne niepokojące objawy potrzebna może być dokładniejsza diagnostyka. W związku z tym, że kaszel mokry, jak i kaszel suchy mogą być efektem poważniejszych schorzeń współwystępowanie takich objawów, jak:
● ból mięśni w klatce piersiowej
● uczucie drażnienia w okolicy tchawicy
● krwioplucie (nowotwory płuc często mogą dawać taki objaw)
● gorączka
● niewydolność serca
To powinno skłonić nas do pilnej diagnostyki u lekarza specjalisty. I choć ból klatki piersiowej może pojawiać się nawet w wyniku kaszlu podczas "zwykłej" infekcji, to nie jest na pewno zjawiskiem korzystnym - chociażby w kontekście dobrego samopoczucia.
Reasumując, pytania o kaszel suchy i mokry będą na pewno towarzyszyć nam przez całe życie. Znając przyczyny kaszlu i jego cechy charakterystyczne, możemy pozwolić sobie na określenie rodzaju kaszlu, z jakim mamy do czynienia. A jeśli mimo to nie będziemy pewni rodzaju swojego kaszlu, zawsze możemy zgłosić się o pomoc do lekarza lub farmaceuty.
Źródła:
1. Rafał Krenke i inni, Postępowanie w kaszlu u osób dorosłych - rekomendacje dla lekarzy rodzinnych, Lekarz POZ 6/2018
2. Zbigniew Doniec i inni, Rekomendacje postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w kaszlu u dzieci dla lekarzy POZ, Lekarz POZ 4/2016
3. mgr farm. Mateusz Jabłoński https://www.drogeria-zdrowie.com.pl/ - Apteka Zdrowie.
4. Jerzy Głuszek, Przeciwwskazania do stosowania leków hipotensyjnych, Kardiologia po Dyplomie 2012; 11(5): 10-14
5. Aleksandra Undrunas, Krzysztof Kuziemski, Uporczywy kaszel - trudności diagnostyczno-terapeutyczne w codziennej praktyce lekarskiej, Forum Medycyny Rodzinnej 2017, 11(4): 149-155
