Opioidy przyjmowane w ciąży wpływają na dziecko

Leki opioidowe przyjmowane w czasie ciąży mogą mieć różne, niepożądane skutki dla dziecka, nawet jeśli matka nie cierpi z powodu uzależnienia. Badania wskazują na możliwe problemy związane z rozwojem fizycznym i umysłowym. Ale nadal nie wiemy jeszcze wszystkiego na temat działania tych substancji.

Fot. PAP/J.P.

Leczenie ciężarnych kobiet opioidami, takimi jak oksykodon, metadon czy kodeina może wpływać na rozwój układu odpornościowego dzieci. Częściej mogą pojawiać się infekcje, zapalenie skóry, egzema oraz astma – donieśli naukowcy z University of Western Australia. Nie znaleźli jednak związków między przyjmowaniem opioidów a alergiami, wstrząsem anafilaktycznym czy chorobami autoimmunologicznymi. Badaniem zostało objętych aż ponad 400 tys. dzieci urodzonych między rokiem 2003 i 2018.

 „Już badania na zwierzętach wskazywały, że opioidy wpływają na rozwój układu immunologicznego, potencjalnie zmieniając jego zdolność do właściwego odpowiadania na zakażenia i inne wyzwania. Nie wiedzieliśmy jednak, czy podobnie dzieje się u ludzi” – mówi dr Erin Kelty, autorka projektu. „Odkryliśmy wyraźne różnice w skutkach zależne od rodzaju użytego opioidu oraz powodu jego użycia – np. konieczności leczenia bólu czy uzależnienia” – podkreśla.

Środki stosowane do leczenia uzależnienia bardziej sprzyjały egzemie i zapaleniom skóry, a używane w terapii bólu – infekcjom. Badacze zauważyli, że krótko po urodzeniu, część zauważonych zmian można wytłumaczyć zespołem abstynencyjnym, jednak w nieco późniejszym okresie jego wpływ na wymienione skutki już okazał się pomijalny.

Zaburzony rozwój

Negatywne skutki mogą się utrzymywać, co pokazuje opublikowane w ubiegłym roku badanie przeprowadzone przez amerykańską organizację non-profit Child Trends. Naukowcy przyjrzeli się rozwojowi ok. 150 osób urodzonych przez matki przyjmujące opioidy w czasie ciąży. Średni wiek uczestników wynosił 6 lat, ale w grupie znalazły się nawet 24-latki. Badanie co prawda nie było duże, ale wyniki mogą budzić niepokój. Prawie połowa młodych osób doświadczała opóźnionego pod różnymi względami rozwoju, zaburzeń zachowania i problemów w nauce. Kłopoty z zachowaniem miało aż 85 proc. badanych. Zaburzenia rozwoju nie zależały przy tym od rodzaju przyjmowanych substancji, ani od ich liczby.

Depresje w ciąży i poporodowa wpływają na rozwój dziecka

„Wyzwania, przed jakimi stają dzieci doświadczające prenatalnej ekspozycji na opioidy, mogą trwać jeszcze do wieku szkolnego. Wyniki te są zgodne z rezultatami wcześniejszych badań z udziałem młodszych dzieci. Sugeruje to potrzebę opracowania najlepszych metod zajmowania się tymi dziećmi jeszcze po okresie noworodkowym”- piszą naukowcy w swojej publikacji.

Dodatkowe czynniki

Nieco podobne wyniki przyniosło dużo obszerniejsze, przeprowadzone przez kilka amerykańskich ośrodków badanie z udziałem ponad 8500 par matka-dziecko pochodzących z rodzin o niskim statusie ekonomicznym. Wyniki opublikowane na łamach „JAMA Network Open” pokazały, że ekspozycja na opioidy wyraźnie wiązała się z większym ryzykiem ograniczonego wzrostu w okresie płodowym, przedwczesnego porodu, spowolnionego rozwoju, a później, w wieku przedszkolnym - ryzykiem problemów z zachowaniem i emocjami oraz ADHD w wieku szkolnym. Ważne dla wyników jednak może być to, że badane matki nierzadko przyjmowały różne nielegalne substancje, często też panowały w ich domach inne problemy, jak np. niedożywienie – zwracają uwagę naukowcy.

Analizy badań

Na znaczenie innych czynników nierzadko towarzyszących przyjmowaniu opioidów zwracają uwagę badacze z Northern Ontario School of Medicine. Przeanalizowali oni dostępną literaturę naukową, aby sprawdzić wpływ substancji opioidowych przyjmowanych w czasie ciąży na rozwój i zachowanie dzieci w wieku od 2 lat.

„Często nie stwierdzano negatywnego wpływu opioidwów, gdy korygowano wyniki pod kątem czynników społeczno-środowiskowych. Stopień wpływu środowiska, ekspozycji na opioidy i obu tych czynników na rozwój dzieci pozostaje do ustalenia” – piszą naukowcy. Jednak dodają też: „Efekt stosowania opioidów przez matki, na rozwój dzieci jest niejasny, a dowody są niespójne. Niemniej jednak, ekspozycja na opioidy w ciąży czyni te dzieci narażonymi na ryzyko. Mogą one doświadczać opóźnień w rozwoju w porównaniu z rówieśnikami, ale nadal mieścić się w normach pod względem funkcji poznawczych, umiejętności motorycznych, koordynacji wzrokowo-manualnej, funkcji wykonawczych oraz poziomu uwagi i impulsywności.

Z kolei analiza naukowej literatury odnośnie dzieci w wieku od urodzenia do 12 lat przeprowadzona na University of Canterbury wskazała na widoczne różne problemy – m.in. pogorszenie zdolności poznawczych, psychomotorycznych czy pogorszenie uwagi.

Zaskakujące działanie

Jednocześnie nowe badania wskazują na nieznane wcześniej możliwe sposoby oddziaływania opioidów na organizm dziecka. Eksperymenty na myszach przeprowadzone przez specjalistów z University of Missouri-Columbia pokazują, że substancje te mogą wpływać nawet na jelitowy mikrobiom. Pojawiają się zmiany w metabolizmie, które potencjalnie mogą prowadzić do zaburzeń neurologicznych i behawioralnych.

Mamo, nie pij w ciąży

Co najmniej dwa procent dzieci w Polsce cierpi z powodu zaburzeń rozwoju spowodowanych piciem alkoholu przez matki podczas ciąży. To więcej niż jest maluchów chorych na autyzm.

„Opioidy coraz częściej przepisuje się ciężarnym kobietom w celu leczenia bólu. Jednak, kiedy matki je przyjmują, jak się dowiadujemy, nie tylko one są narażone na ich działanie. Leki te oddziałują także na płód, kiedy jego organy się rozwijają. Nasze wyniki pokazują potencjalne, długofalowe skutki zdrowotne dla potomstwa, które nie tylko dotyczą okresu krótko po porodzie, ale nawet dorosłości” - mówi prof. Cheryl Rosenfel, autorka badania.

Przestrzeganie zaleceń lekarza to podstawa

Choćby według ekspertów CDC wynika, że okazjonalne użycie leku opioidowego w ciąży zwykle nie powoduje problemów. Nie zmienia to faktu, że leki te docierają także do płodu. Badacze przestrzegają, że np. przyjmowanie opioidów krótko przed porodem może osłabić oddech noworodka (tzw. depresja oddechowa). 
Jeśli terapia opioidami jest potrzebna, lekarz prawdopodobnie jej nie przerwie. Kluczowe jest stosowanie się do jego zaleceń, np. wtedy gdy zminimalizuje dawkę i w miarę możliwości wprowadzi terapie alternatywne (np. fizykoterapie czy leki innego rodzaju).

Najgroźniejsze jest uzależnienie od opioidów, które wiązano już z ryzykiem różnorodnych zaburzeń, takich jak: uszkodzenia łożyska, przedwczesny poród, ograniczenie wzrostu płodu, stan przedrzucawkowy u matki, stany zapalne błon płodowych, a nawet poronienie i śmierć dziecka. Z kolei u urodzonego już dziecka, uzależnienie matki od opioidów może być przyczyną zespołu odstawiennego, któremu towarzyszą drżenie, biegunka, zaburzenia odruchu ssania, drażliwość, płacz o nienaturalnie wysoki tonie, zaburzenia snu. Z tego powodu dziecko może wymagać kilkutygodniowej hospitalizacji. Jeśli więc występuje uzależnienie, niezbędna jest odpowiednia pomoc, która zwykle obejmuje interwencję psychologiczną i farmakologiczną.

Marek Matacz

Źródła:

Opracowanie CDC na temat opioidów stosowanych w czasie ciąży
https://www.cdc.gov/pregnancy/opioids/basics.html

Opracowanie Mayo Clinic na temat opioidów stosowanych w czasie ciąży
https://newsnetwork.mayoclinic.org/discussion/womens-wellness-opioid-use-during-pregnancy-2/

Doniesienie na temat podawania opioidów w czasie ciąży i zaburzeń układu odpornościowego
https://www.uwa.edu.au/news/article/2024/january/prenatal-opioid-exposure-tied-to-infections-eczema-and-asthma-risk-in-early-childhood

Doniesienie na temat stanu dzieci w wieku szkolnym
https://bmcpublichealth.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12889-023-16702-8

Praca naukowa na temat różnych skutków u dzieci matek przyjmujących opioidy
https://jamanetwork.com/journals/jamanetworkopen/fullarticle/2736935?resultClick=1

Analiza badań na temat wpływu opioidów na dzieci
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6907383/

Analiza badań na temat wpływu opioidów na dzieci
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1876285919304577