Wpływ pandemii na zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży
W ciągu ostatnich kilkunastu miesięcy psychiatrzy odnotowali częstsze występowanie depresji, stanów lękowych, zaburzeń nerwicowych, problemów ze snem i apetytem, a także zespołu stresu pourazowego (PTSD) wśród dzieci i młodzieży. W związku z tym, specjaliści apelują do rodziców, opiekunów i pedagogów o wzmożoną czujność i podpowiadają, jak wspierać dzieci i młodzież w nowej, postpandemicznej rzeczywistości.
Niespodziewane, głębokie zmiany w dotychczasowym sposobie funkcjonowania, długotrwała izolacja, nauka zdalna, związane z tym ograniczenie kontaktów z kolegami i koleżankami, a także obawy o zdrowie swoje i bliskich czy też żałoba po ich stracie – m.in. z takimi stresorami musiały zmagać się w trakcie pandemii dzieci i młodzież, co negatywnie wpłynęło na stan psychiki wielu z nich. Świadczą o tym wyniki licznych badań oraz statystyki z wielu krajów świata, w tym także z Polski.
- Dane Komendy Głównej Policji wskazują, że w 2020 r. zanotowano wzrost liczby prób samobójczych ze skutkiem śmiertelnym podejmowanych przez osoby poniżej 18. roku życia – podkreślała Aleksandra Gozdanek z Kliniki Psychiatrii Dzieci i Młodzieży Instytutu Psychiatrii i Neurologii podczas niedawnej, III edycji Kongresu Zdrowia Psychicznego.
Samobójstwom można zapobiegać! Dowiedz się jak.
W 2020 r. życie odebrało sobie w Polsce aż 107 dzieci i nastolatków, wobec 98 rok wcześniej. Ze statystyk policyjnych wynika, że problem ten dotyczy przede wszystkim osób w grupie wiekowej 13-18 lat.
Niestety, wiele wskazuje, że powyższe dane to tylko czubek „góry lodowej”.
- W prowadzonym przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę telefonie zaufania dla dzieci i młodzieży w 2020 r. zarejestrowano 747 interwencji w przypadku bezpośredniego zagrożenia zdrowia i życia dziecka - o 43 proc. więcej niż w 2019 r. – informowała Aleksandra Gozdanek w czasie kongresu.
W tym kontekście psychiatrzy dodają, że obok prób samobójczych, istotny problem stanowią także m.in. samookaleczenia, a także doświadczanie przemocy.
Oczywiście wpływ pandemii na psychikę dzieci i młodzieży nie zawsze przejawia się aż tak drastycznie. W praktyce może on przybierać bardzo różne formy - począwszy od utrzymującego się przez dłuższy czas gorszego samopoczucia, poprzez mniejsze lub większe problemy w relacjach z innymi lub nauką, aż po wystąpienie (lub nasilenie) objawów lęku uogólnionego, depresji czy też innego rodzaju (w tym m.in. wspomnianych już wcześniej) zaburzeń psychicznych.
Kryzys psychiczny niejedno ma imię...
Jedno jest pewne: żadnej istotnej zmiany w zachowaniu dziecka, ani innych niepokojących sygnałów, jakie mogą świadczyć o przeżywanych przez niego problemach nie można zlekceważyć! Psychiatrzy ostrzegają, że jeśli dziecko nie otrzyma na czas wsparcia ze strony swoich bliskich albo profesjonalistów, to z pozoru nawet błahe problemy mogą zacząć szybko narastać i doprowadzić do kryzysu psychicznego, co w efekcie może mieć bardzo poważne konsekwencje.
Jak wspierać dziecko w nowej rzeczywistości
Wspomniane problemy dzieci i młodzieży oraz związane z nimi zagrożenia spowodowały, że rządy wielu krajów na świecie, a także liczne organizacje pozarządowe i naukowe, opracowały w ostatnich miesiącach specjalne rekomendacje dla rodziców, opiekunów i pedagogów - instruujące, jak należy wspierać dzieci i młodzież w radzeniu sobie w „nowej rzeczywistości”, nie tylko w czasie lockdownu, lecz także m.in. w łagodzeniu trudności związanych z powrotem do stacjonarnej nauki w szkole oraz wychodzeniem z pandemicznej traumy.
Dr hab. Barbara Remberk, konsultant krajowy w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży, wskazała podczas III Kongresu Zdrowia Psychicznego kilka przykładów tego rodzaju opracowań z rekomendacjami ekspertów:
- Wytyczne dotyczące działań skierowanych do uczniów i rodziców oraz kadry pedagogicznej po powrocie do szkół i placówek, opublikowane przez Ministerstwo Edukacji Narodowej.
- Komunikat PARPA w sprawie realizacji programów profilaktycznych dla dzieci i młodzieży w szkołach i społecznościach lokalnych.
- Returning to school after lockdown - opracowanie w języku angielskim opublikowane przez brytyjską organizację Mental Health Foundation.
- Supporting your children return to school during COVID-19: opracowanie opublikowane przez UNICEF.
- Amerykańskie opracowania rządowe na temat strategii ponownego otwierania szkół po lockdownie: US Department of Education.
- Stres szkolny to jeden z głównych czynników spustowych problemów, które prowadzą do hospitalizacji psychiatrycznych wśród dzieci i młodzieży – podkreślała Barbara Remberk podczas kongresu, uzasadniając wagę wprowadzania w życie wspomnianych rekomendacji dotyczących szkoły.
Oczywiście, poza samą szkołą i pracującymi w niej nauczycielami, pedagogami i psychologami, dużo miejsca poświęcono też we wspomnianych rekomendacjach roli rodziców oraz opiekunów dzieci i młodzieży, których wpływ i wsparcie odgrywają kluczową rolę.
Jak rozmawiać z nastolatkiem w depresji?
Oto kilka przykładowych, praktycznych rad dla rodziców, które przytoczyła Barbara Remberk podczas kongresu, dotyczących tego, jak wspierać dzieci i jak ocenić czy dziecko sobie radzi:
- inicjować rozmowy z dziećmi - m.in. na temat sytuacji w szkole i trudności związanych z powrotem do nauki stacjonarnej, okazywać zainteresowanie i zrozumienie, ale nie być natarczywym,
- rozmawiać z dziećmi o sposobach radzenia sobie z emocjami i trudnymi sytuacjami, ale uwaga: dzieci uczą się reakcji emocjonalnych od dorosłych, dlatego ważne jest, aby pozostawać spokojnym, rozmawiać życzliwie i zapewnić dziecku poczucie bezpieczeństwa, czyli nie dawać się ponosić własnym emocjom,
- zachęcać dziecko do rozmowy z zaufanym dorosłym w przypadku prześladowania lub innych nieprawidłowych sytuacji w szkole,
- rozmawiać z dzieckiem o pozytywach związanych z nauką w szkole i celebrować jego sukcesy,
- zachęcać dzieci do aktywności kreatywnych, które pomagają wyrazić uczucia,
- być dostępnym dla dziecka tak bardzo, jak to tylko możliwe – zgodnie z maksymą: twój czas jest najlepszym prezentem dla dziecka!,
- zadbać o higienę snu dziecka (odpowiednią długość i jakość jego snu), a także o tzw. higienę cyfrową (czyli m.in. umiarkowanie w korzystaniu z urządzeń cyfrowych, a także o właściwy, bezpieczny sposób korzystania z internetu, zwłaszcza, że w pandemii zwiększyło się zjawisko tzw. przemocy cyfrowej).
Gdzie można uzyskać pomoc w kryzysie psychicznym
W razie gwałtownego pogorszenia stanu zdrowia psychicznego, braku wsparcia ze strony bliskich osób lub też, gdy z innego powodu sprawy zaczną wymykać się spod kontroli, warto skorzystać z fachowej pomocy – psychologa, psychoterapeuty, pedagoga lub psychiatry. Taką pomoc można uzyskać nie tylko w gabinecie - w odpowiedniej placówce, lecz także za pośrednictwem kilku działających w Polsce specjalnych, telefonicznych oraz internetowych linii pomocowych. Należą do nich m.in.:
- Dziecięcy telefon zaufania Rzecznika Praw Dziecka: 800 12 12 12,
- Telefon zaufania dla dzieci i młodzieży Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę: 116 111,
- Telefon dla rodziców i nauczycieli w sprawie bezpieczeństwa dzieci: 800 100 100,
- Telefon zaufania dla młodych osób, prowadzony przez Fundację ITAKA: 22 484 88 04.
- Strona internetowa: PokonacKryzys.pl.
Wiktor Szczepaniak, zdrowie.pap.pl
Źródło:
III Kongres Zdrowia Psychicznego, który odbył się 7 czerwca 2021 r. w Warszawie. Wydarzenie to organizowane jest wspólnie przez grono uznanych specjalistów ds. zdrowia psychicznego we współpracy z osobami, które mają za sobą doświadczenie kryzysu psychicznego. Pełną relację z kongresu można zobaczyć m.in. na kanale wideo Fundacji eFkropka – głównego organizatora wydarzenia.
