Długi COVID-19: co już wiemy, jak z nim sobie radzić?

Niemała część pacjentów, czasem nawet po przejściu łagodnej postaci COVID-19, jeszcze przez długi czas boryka się z zaburzeniami koncentracji, bólami klatki piersiowej, mięśni, stawów, problemami z oddychaniem, zmęczeniem i innymi objawami. To tzw. długi COVID, który na szczęście jest coraz lepiej poznawany.

Fot. PAP
Fot. PAP

John jest mężczyzną w średnim wieku, który przed dwoma laty był zdrowy i w pełni sił, a teraz nawet łagodne, sportowe zabawy z dziećmi musi precyzyjnie planować, aby mieć później dużo czasu na dojście do siebie. Przed rokiem duży kłopot sprawiało mu nawet czytanie dzieciom bajki przed snem. Tak swoją historię opisał niedawno dla BBC. Dlaczego jego zdrowie tak się pogorszyło? Przyczyną była infekcja SARS-CoV-2. Mimo że przebiegła łagodnie, John cierpi teraz na tzw. długi COVID. Podobnych osób osób jest znacznie więcej. 

Long COVID: objawy

Amerykańska agencja Centers for Disease Control and Prevention podaje długą listę najczęstszych powikłań, które u takich osób mogą się pojawić, przy czym nierzadko jest ich kilka jednocześnie. Obejmuje ona:

  • zaburzenia oddechu,
  • kaszel,
  • zmęczenie,
  • pogorszenie stanu po wysiłku fizycznym lub psychicznym,
  • kłopoty z myśleniem (tzw. brain fog),
  • bóle w klatce piersiowej, brzuchu, bóle głowy, stawów,
  • mrowienia,
  • przyspieszone tętno,
  • biegunkę,
  • zaburzenia snu,
  • gorączkę,
  • zawroty głowy,
  • wysypki,
  • wahania nastrojów,
  • problemy z węchem lub smakiem,
  • zaburzenia menstruacji u kobiet.
Grafika ilustracyjna Serwisu Zdrowie PAP

Koronawirusy - czym są, skąd się biorą i dlaczego są groźne

Większość z nich zamieszkuje ciała zwierząt. Znanych jest jednak siedem gatunków, które „przeskoczyły” na ludzi i wywołują choroby. Niektóre z nich są stosunkowo niegroźne, lecz inne mogą powodować poważne problemy. Specyficznych leków, ani szczepionek przeciwko koronawirusom na razie nie ma. Jednak naukowcy intensywnie pracują nad ich wynalezieniem i jednocześnie wskazują na wiele innych możliwych środków zaradczych.

Naukowcy z University of the West of Scotland w analizie dostępnych badań, przedstawionej na jesieni ubiegłego roku, w piśmie „Frontiers in medicine” naliczyli aż 100 możliwych objawów długiego COVID!

SARS-CoV2 - nalot na organizm

Może nie powinno to dziwić, jeśli weźmie się pod uwagę, że COVID-19 oddziałuje na wiele organów, w tym serce, płuca, nerki, skórę, mózg. I działa na różne sposoby. Oprócz zniszczeń powodowanych przez samego wirusa, dochodzi do groźnych stanów zapalnych. Mogą też pojawiać się skrzepy, nie tylko te bardzo groźne np. związane z udarem czy zawałem, ale także mniejsze, które blokują małe naczynia i uszkadzają serce, płuca, wątrobę, czy nerki.

Ucierpieć może również szczelność naczyń oraz bariera krew-mózg. Infekcja może także prowokować uszkadzające tkanki reakcje autoimmunologiczne. Na to wszystko nakładają się skutki czasem wyjątkowo silnego stresu związanego z hospitalizacją, obciążającym leczeniem, w niektórych przypadkach nawet z zagrożeniem życia. U niektórych osób może rozwinąć się wręcz zespół stresu pourazowego. To problemy dodatkowo utrudnia diagnozę i leczenie.

Długi COVID: rozpowszechnienie

Choruje wielu. Według danych udostępnionych w marcu przez brytyjskie Office for National Statistics, w Wielkiej Brytanii, żyjąc już we własnych domach, 1,5 mln osób doświadczało długiego COVID, a to 2,4 proc. populacji.

Naukowcy z  Penn State College of Medicine, po przeanalizowaniu 57 badań związanych z long COVID, z udziałem 250 tys. ozdrowieńców, zauważyli, że przynajmniej jeden symptom tego zespołu, jeszcze po 6 miesiącach od infekcji, dotyka 54 proc. takich osób. Najczęściej występują zaburzenia ruchu, pracy płuc oraz problemy psychiczne. Trzeba jednak zaznaczyć, że prawie 80 proc. uczestników wspomnianych badań chorowała ciężko i była hospitalizowana.

Rys. Krzysztof "Rosa" Rosiecki

Ukryty wirus, przyczajony rak

W Polsce nosicielami wirusa zapalenia wątroby typu B jest 359 tys. osób. Prawie połowa z nich tego nie wie. Kiedyś uważano, że nosicielstwo jest nieszkodliwe, gdy próby wątrobowe są prawidłowe. Dziś wiemy, że znacznie podnosi ryzyko rozwoju pierwotnego raka wątroby.

Naukowcy alarmują: "długoterminowe skutki przejścia COVID-19 pojawiają się na taką skalę, że mogą przekroczyć możliwości systemów opieki zdrowotnej, szczególnie w krajach o niskich i średnich dochodach”.

Kto jest najbardziej narażony na long COVID

Choć często wydaje się, że zdrowie i choroby to loteria, to zwykle problemy mają konkretne przyczyny. Naukowcy zaczynają rozpoznawać już także czynniki ryzyka długiego COVID. Autorzy opracowania opublikowanego niedawno w piśmie „Cell”, po obserwacji kilkuset chorych i kilkuset zdrowych osób wykryli kilka parametrów, które zwiększają ryzyko.

Najbardziej podnosiła je obecność niektórych autoprzeciwciał np. związanych z reumatoidalnym zapaleniem stawów. Liczyła się też ilość wirusowego RNA w czasie zakażenia - im więcej wirusów w organizmie, tym większe zagrożenie powikłaniami. Rosło ono także, jeśli doszło do reaktywacji wirusa Epsteina-Barr, którym w ciągu życia zakaża się większość ludzkiej populacji (ale pozostaje on najczęściej w ukryciu w organizmie, chyba że dojdzie do poważnej choroby).

Kolejny istotny czynnik ryzyka to cukrzyca. Ponadto na długi COVID częściej chorowały kobiety z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc.

Tu także trzeba zanzaczyć, że i w tym badaniu większość (70 proc.) uwzględnionej populacji była hospitalizowana z powodu COVID-19, co wskazuje, że naukowcy analizowali grupę z wyraźną przewagą pacjentów z ciężkimi przebiegiem choroby. Jednak naukowcy zauważyli, że podobne trendy dotyczą osób, które przeszły chorobę łagodniej.

Najnowsze dane wskazują też na możliwe znaczenie wariantu wirusa jako czynnika ryzyka long COVID. Doniósł o tym niedawno zespół z Uniwersytetu we Florencji w trakcie European Congress of Clinical Microbiology & Infectious Diseases. Badacze porównali symptomy obecne u osób chorujących na COVID-19 w czasie, gdy dominował pierwotny wariant wirusa, z powikłaniami u osób chorych w czasie działania głównie wariantu alfa. W tym, drugim przypadku rzadsze były bóle mięśni, bezsenność, lęki i depresja. Jednak częściej pojawiały się zaburzenia węchu, kłopoty z połykaniem i pogorszenie słuchu.

- Wiele z zauważonych w tym badaniu objawów było obserwowanych już wcześniej, ale to pierwszy raz, kiedy powiązano je z wariantami  wirusa powodującego COVID-19 - podkreśla autor odkrycia, dr Michele Spinicci.

Jednocześnie, w tym badaniu okazało się, że osoby z cukrzycą typu 2. miały mniejsze ryzyko rozwoju powikłań.

Rys. Krzysztof "Rosa" Rosiecki

Zmiany skórne u pacjentów z COVID-19

Jeśli nie jesteś pacjentem dermatologicznym i nie miewasz problemów ze skórą, a teraz nagle zauważasz u siebie wysypkę plamisto-grudkową, zmiany pseudoodmrozinowe, pokrzywkę, pęcherze albo rumień – zwróć na to szczególną uwagę: to może być objaw zakażenia SARS-CoV-2! Coraz więcej jest doniesień naukowych sugerujących, że kłopoty skórne mogą być jednym z objawów zakażenia nowym koronawirusem.

- Długi czas trwania i szeroki zakres objawów pokazują, że problem łatwo nie zniknie i trzeba podejmować więcej działań, aby pomagać pacjentom długofalowo. Przyszłe badania powinny skupiać się na potencjalnym wpływie różnych wariantów na stan chorych oraz sprawdzać działanie szczepień - dodaje specjalista.

Szczepienia chronią przed long COVID

Znaczeniem szczepień w odniesieniu do długiego COVID zajęli się tymczasem autorzy opracowania udostępnionego niedawno przez UK Health Security Agency. Przeanalizowali oni wyniki 15 badań w tym zakresie.

„Dowody wskazują, że szczepione osoby, które później zostaną zainfekowane SARS-CoV-2, rzadziej zgłaszają symptomy długiego COVID niż osoby niezaszczepione. Dotyczy to zarówno krótkiej skali czasowej (4 tygodnie od infekcji), średniej (12-20 tygodni), jak i długiej (6 miesięcy)” - piszą naukowcy.

W pełni zaszczepieni, którzy przeszli chorobę, byli o ok. połowę mniej narażeni na skutki długiego COVID niż ozdrowieńcy nieszczepieni. Eksperci zwracają przy tym uwagę, że do wspomnianych korzyści dochodzi wywołana szczepieniami ochrona przed samym zakażeniem. Wyniki niektórych badań wskazują też, że szczepienie może pomóc nawet wtedy, kiedy poda się je osobie już cierpiącej na długi COVID, choć trzeba zaznaczyć, że w niektórych przypadkach po takiej interwencji dochodziło do pogorszenia.

Długi COVID: jak sobie pomóc

Rys. Krzysztof "Rosa" Rosiecki

Rehabilitacja układu oddechowego po ciężkim przebiegu COVID-19

W trakcie pandemii straszeni byliśmy, że COVID-19 niszczy płuca – być może nieodwracalnie. Okazuje się jednak, że nawet po bardzo ciężkim przebiegu tej choroby płuca mogą wrócić do formy, choć lepiej im w tym pomóc. Dowiedz się, co doradza doświadczony klinicysta zajmujący się chorobami płuc.

Dobra wiadomość jest też taka, że lekarze czy fizjoterapeuci coraz lepiej rozumieją problem. Bo bez ich pomocy często się nie obejdzie. Narodowy Fundusz Zdrowia uruchomił specjalny program pomocy chorym. Na stronie https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-centrali/rehabilitacja-po-covid-19-lista-placowek,7976.html można znaleźć odpowiednią, zajmującą się tym placówkę położoną najbliżej miejsca zamieszkania.

WHO udostępniła z kolei internetową broszurę z informacjami, jak pomagać sobie w problemach różnego typu. Dostępna jest ona także w języku polskim, pod adresem https://extranet.who.int/iris/restricted/bitstream/handle/10665/333818/WHO-EURO-2020-855-40590-54773-pl.pdf?sequence=2&isAllowed=y.

Marek Matacz dla zdrowie.pap.pl

Źródła:
Poświęcona długiemu Covid witryna CDC

Poświęcona długiemu Covid witryna Mayo Clinic

Materiał wideo na temat długiego Covid przygotowany przez WHO

Artykuł na BBC prezentujący historie pacjentów z długim Covid. 

Praca naukowa na temat możliwych objawów 

Opracowanie brytyjskiego Office for National Statistics

Praca naukowa na temat występowania długiego Covid

Praca naukowa na temat czynników ryzyka

Doniesienie na temat znaczenia wariantów wirusa

Opracowanie UK Health Security Agency na temat znaczenia szczepień

Strona NFZ z informacjami o programie rehabilitacji dla osób z powikłaniami po Covid-19

Opracowana przez WHO broszura na temat samopomocy przy różnych objawach 

Autor

Marek Matacz

Marek Matacz - Od ponad 15 lat pisze o medycynie, nauce i nowych technologiach. Jego publikacje znalazły się w znanych miesięcznikach, tygodnikach i serwisach internetowych. Od ponad pięciu lat współpracuje serwisem "Zdrowie" oraz serwisem naukowym Polskiej Agencji Prasowej. Absolwent Międzyuczelnianego Wydziału Biotechnologii Uniwersytetu Gdańskiego i Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego.

ZOBACZ TEKSTY AUTORA

ZOBACZ PODOBNE

  • Rys. Krzysztof "Rosa" Rosiecki

    Jak skutecznie poradzić sobie z bezsennością

  • Rys. Krzysztof "Rosa" Rosiecki

    Jelita – czynna kolonia, kanalizacja i centrum dowodzenia

    Jelito cienkie i grube to autostrada biegnąca od żołądka po odbyt. Ale też droga łącząca ten organ z centrum dowodzenia – naszym mózgiem. Od zawartości i jakości dostarczanego nią towaru zależy nasz dobrostan. Czym tak naprawdę są jelita, jakich powinny mieć mieszkańców, by funkcjonowały bez zarzutu? Jak dbać o zdrowie jelit i dlaczego?

  • Werewka/PAP

    Historia. Brudne ręce chirurgów zamiast leczyć uśmiercały 

    Jeszcze na początku XIX w. chirurdzy kroili pacjentów brudnymi rękami. Nie myli ich nawet po sekcji zwłok, gdy udawali się tuż po tym przyjmować porody. Nosili czarne fartuchy, by łatwiej było na nich ukryć ślady krwi. Lekarz, który wpadł na prostą zależność – brudne ręce – zakażenie – popadł w obłęd, bo środowisko nie dało mu wiary. Dlaczego tyle wieków musiało minąć od stworzenia mydła do jego powszechnego stosowania, również w medycynie? I komu udało się w końcu odkazić sale operacyjne?

  • Adobe Stock

    Cukier = próchnica

    Dentyści apelują do rodziców o powstrzymanie się przed dodawaniem cukru, w tym syropów owocowych i miodu, do posiłków i przekąsek w pierwszych dwóch latach życia dziecka. Potem lepiej też go ograniczać. Zobacz, co jeszcze pomoże ci uniknąć próchnicy. 

NAJNOWSZE

  • Rys. Krzysztof "Rosa" Rosiecki

    Jak skutecznie poradzić sobie z bezsennością

    Po 40-tce zaczynamy spać coraz krócej i coraz płycej, przez co sen nie jest już tak regenerujący i nie zawsze daje odświeżenie intelektualne. To efekt  starzenia się ośrodkowego układu nerwowego i procesów, które zachodzą w mózgu wraz z wiekiem. Dowiedz się, kiedy wybrać się do specjalisty i jakie proste triki można zastosować, by poprawić jakość snu.

  • Suplementy białkowe nie dla nastolatków

  • Nie tylko szczepienia przeciw HPV ważne w prewencji raka szyjki macicy

  • Jelita – czynna kolonia, kanalizacja i centrum dowodzenia

  • Dbamy o życia, które pozostają

  • Adobe Stock

    Zaburzenia snu sprzyjają samobójstwom

    Badania wskazują, że kłopoty ze snem nasilają ryzyko myśli i tendencji samobójczych. Szczególnie narażone są przy tym osoby, u których występują zaburzenia psychiczne i ogólnorozwojowe, jednak problem może dotyczyć także dzieci.

  • Kiedy w domu jest za zimno… czyli zdrowie a niska temperatura

  • Dyniowy zawrót głowy - na zdrowie!