Jak możesz pomóc sobie w trakcie radioterapii?
Radioterapia jest skuteczną, bezpieczną i precyzyjną metodą leczenia chorych z nowotworami. Istota jej działania polega na precyzyjnym dostarczeniu dawki promieniowania w okolice nowotworu tak, aby jednocześnie ochronić zdrowe narządy. Nowoczesna radioterapia zapewnia bezpieczeństwo chorego, jednak jak każda metoda leczenia ma pewne skutki uboczne. Występują one tylko u części chorych.
Dobrą wiadomością jest, że powikłaniom można skutecznie zapobiegać, aby leczenie było jak najmniej uciążliwie. Ponadto większość skutków ubocznych może być efektywnie leczona i jest odwracalna.
Powikłania radioterapii dzielimy na wczesne i późne. Te pierwsze występują w trakcie radioterapii lub krótko po jej zakończeniu. Zazwyczaj są one odwracalne i ustępują w ciągu maksymalnie kilku tygodni po leczeniu. Powikłania późne rozwijają się w ciągu miesięcy lub lat po zakończeniu leczenia. Nowoczesna precyzyjna radioterapia pozwala jednak ograniczyć częstość ich występowania.
Zmęczenie
Radioterapia jest formą leczenia miejscowego i w mniejszym stopniu niż chemioterapia wpływa na cały organizm.
Zmęczenie pojawia się w trakcie radioterapii i może występować po jej zakończeniu. Może być skutkiem niedoborów żywieniowych, odwodnienia lub wynikać z rozległego obszaru napromieniania. Zmęczenie może wynikać również z obniżenia nastroju związanego z przebiegiem choroby nowotworowej i stresem z nim związanym.
Dobra kondycja psychiczna jest ważną częścią leczenia onkologicznego i nie powinna być zaniedbywana. W ośrodkach onkologicznych pracują wyspecjalizowane grupy psychologów, które mogą Ci pomóc poradzić sobie ze stresem związanym z chorobą nowotworową.
Zmęczenie możesz zmniejszyć:
- Stosując ograniczoną (mało intensywną) aktywność fizyczna np. spacery
- Zwiększając ilość odpoczynku i snu
- Ograniczając aktywność zawodową lub z niej rezygnując
- Korzystając z pomocy psychologa, dostępnego w ośrodku onkologicznym
Podrażnienie skóry
W aktualnie stosowanej radioterapii w większości wykorzystywane jest wysokoenergetyczne promieniowanie fotonowe, które w znacznie mniejszym stopniu w porównaniu do promieniowania generowanego za pomocą lamp rentgenowskich wpływa na skórę.
W niektórych sytuacja klinicznych konieczne jest napromienienie tkanek znajdujących się w bezpośrednim sąsiedztwie skóry, wtedy może występować zaczerwienie skóry, podrażnienie, złuszczenie naskórka. Mogą pojawiać się również przebarwienia. Podrażnienie skóry występuje u pacjentów poddawanych radioterapii nowotworów piersi oraz regionu głowy i szyi oraz innych lokalizacji, gdy napromieniane są tkanki zlokalizowane blisko skóry. Zazwyczaj podrażnienie skóry ustępuje w ciągu 2-3 tygodni po zakończeniu radioterapii. Przebarwienie (ściemnienie podobne do opalenizny) może pozostać jednak dłużej.
Podrażnienie skóry możesz ograniczyć:
- Nawilżając skórę oraz stosując zalecane przez lekarza kremy/maści
- Unikając perfum, antyperspirantów, talków
- Myjąc się codziennie używając delikatnych, nieperfumowanych mydeł
- Nosząc luźne, przewiewne ubrania z naturalnych tkanin (bawełna/len)
- Unikając golenia, jeśli jest to koniczne należy użyć golarek elektrycznych
- Osłaniając napromienianą okolicę przed działaniem promieni słonecznych
- Unikając kąpieli w basenach z chlorowaną wodą
Problemy z odżywianiem
Radioterapia powoduje śmierć szybko dzielących się komórek. Takimi komórkami są komórki nowotworu, ale także komórki nabłonka jamy ustnej, gardła, przełyku, żołądka, jelit.
Pacjenci poddawani radioterapii mogą odczuwać suchość jamy ustnej, ból w trakcie przełykania, nudności, wymioty, biegunki, bolesne oddawanie stolca, utratę apetytu. Wymienione powikłania dotyczą części chorych i występują w trakcie radioterapii, której obszar obejmuje wyżej wymienione narządy. Nudności i wymioty mogą być również wynikiem napromieniania ośrodkowego układu nerwowego. Częstość problemów z odżywianiem jest większa w przypadku stosowania jednocześnie radioterapii i chemioterapii. Przykładowo pacjenci poddawani radioterapii regionu głowy i szyi mogą odczuwać suchość jamy ustnej i ból przy przełykaniu, pacjentki w trakcie radioterapii z powodu nowotworów ginekologicznych mogą doświadczyć biegunek i bólu przy oddawaniu stolca. Należy pamiętać, że zbilansowana o odpowiedniej kaloryczności dieta wspomaga leczenie nowotworów.
Występowanie/nasilenie biegunki możesz ograniczyć:
- Stosując dietę dostosowaną do leczenia (m.in. unikając zbyt dużej ilości surowych owoców, nabiału)
- Stosując zalecone przez lekarza środki przeciwbiegunkowe, w razie jej wystąpienia
Pamiętaj, aby w przypadku wystąpienia biegunki spożywać zwiększoną ilość płynów.
Ból jamy ustnej i w trakcie przełykania możesz ograniczyć:
- Stosując preparaty miejscowe (płyny do płukania jamy ustnej, siemię lniane) zalecone przez lekarza jeszcze przez wystąpieniem podrażnienia
- Unikając pikantnych, kwaśnych, gorących oraz drażniących mechanicznie pokarmów
- Zaprzestając palenia tytoniu
- Zaprzestając spożycia alkoholu
- Stosując delikatne szczoteczki do zębów
Nudności, wymioty i utratę apetytu możesz ograniczyć:
- Spożywając pokarm częściej (5-6 razy dziennie) w mniejszych ilościach
- Zmieniając dietę na lepiej tolerowaną przez twój organizm w trakcie leczenia
- Stosując zalecone przez lekarza lekarstwa ograniczające nudności i wymioty
Utrata włosów
Radioterapia może powodować utratę włosów w obszarze poddawanym leczeniu, jednak nie poza nim.
Przykładowo leczenie zmiany nowotworowej okolicy głowy może spowodować utratę włosów w tym obszarze, natomiast napromienianie nowotworu płuca nie spowoduje utraty owłosienia okolicy głowy. U większości pacjentów utracone włosy odrastają po leczeniu. Mogą one być innej barwy i grubości niż włosy przed leczeniem.
Utrata włosów może być istotnym problemem psycho-społecznym, dlatego spytaj swojego lekarza o zlecenie na perukę, którą możesz otrzymać w ramach refundacji NFZ.
W trakcie radioterapii występują również inne powikłania, które zależą od obszaru napromieniania i stosowanego schematu radioterapii. Szczegółowe informacje na ich temat możesz uzyskać od swojego lekarza onkologa-radioterapeuty.
Łukasz Kuncman dla zdrowie.pap.pl
