Nie jest prawdą, że chory na nowotwór nie może korzystać z fizjoterapii czy uprawiać aktywności fizycznej. Są oczywiście pewne ograniczenia wynikające z choroby, ale co do zasady, dostosowany do stanu chorego ruch pomaga mu, a nie szkodzi.
Wykonywanie ćwiczeń fizycznych i uprawianie sportu przez osoby chore na nowotwory wzbudzało jeszcze do niedawna wątpliwości i obawy. Wynikały one z przeświadczenia o ich wpływie na obniżenie odporności organizmu oraz nasilenie skutków ubocznych leczenia onkologicznego, np. zaburzeń czynności układu krążenia, osłabienia struktury kości i ich złamań. Nie bez znaczenia była także zła kondycja psychofizyczna chorych i ich niechęć do ćwiczeń fizycznych.
Tymczasem okazało się, że to unikanie wysiłku fizycznego nasila skutki uboczne leczenia nowotworów, obniżając jego skuteczność. Obecnie nie ma już wątpliwości, że ćwiczenia fizyczne są bezpieczną i skuteczną metodą przywracania sprawności psychofizycznej chorych na nowotwory. Potwierdzają to między innymi przykłady wyczynowych sportowców, którzy powrócili do uprawiania sportu po leczeniu nowotworów, np. hokeisty Mario Lemieux, kajakarki Anety Koniecznej, tenisistki Alisy Klejbanowej czy piłkarza Jose Moliny.
Nie bój się ruchu!
Ćwiczenia fizyczne można stosować w każdym rodzaju nowotworu, etapie choroby i metodzie jej leczenia. Istotna różnica dotyczy tylko intensywności i zakresu tych ćwiczeń, uwzględniających deficyty czynnościowe i możliwości wysiłkowe chorych.
Najbardziej wskazanymi ćwiczeniami fizycznymi dla chorych na nowotwory są naturalne formy ruchu, angażujące duże grupy mięśniowe np. swobodny marsz lub marsz z kijami Nordic Walking, który poprawia bezpieczeństwo ćwiczących, jednocześnie zwiększając udział mięśni podczas marszu. W zależności od rodzaju nowotworu, można również biegać, jeździć na rowerze czy pływać.
Czas trwania ćwiczeń to od 30 do 60 minut, a intensywność powinna być na poziomie 60-80 proc. maksymalnej częstości akcji serca (tętna), zależnie od wieku. Specjaliści posługują się tu wzorem: 220-wiek. Jest to wzór, na podstawie którego określa się maksymalną częstość akcji serca w zależności od wieku. Na przykład dla człowieka 60-letniego jest to 160 uderzeń serca na minutę, ponieważ 220-60=160. Ćwiczenia powinny być powtarzane 3 – 5 razy w ciągu tygodnia i kontynuowane przez co najmniej sześć tygodni.
Osoby o lepszej wydolności mogą wykonywać ćwiczenia w formie ciągłej (bez przerwy), natomiast w przypadku gorszej kondycji wskazana jest forma interwałowa (z przerwami w czasie ćwiczeń)
Czy można ćwiczyć podczas chemioterapii i radioterapii?
Tak, jednak zaleca się wtedy formę interwałową.
Chorzy na nowotwory mogą również wykonywać ćwiczenia siłowe, najczęściej od 50 do 70 proc. maksymalnego jednokrotnego powtórzenia ćwiczenia (maksymalnego obciążenia, które dana osoba jest w stanie pokonać). Obecnie najbardziej polecanym programem ćwiczeń chorych na nowotwory jest połączenie ćwiczeń wytrzymałościowych, stosowanych trzy razy w tygodniu z ćwiczeniami siłowymi stosowanymi dwa razy w tygodniu.
Celem fizjoterapii w onkologii jest psychofizyczne przygotowanie chorego do leczenia choroby nowotworowej, bezpieczne przeprowadzenie go przez okres leczenia, powrót do aktywności życiowej, obniżanie ryzyka nawrotu choroby i przedwczesnej śmierci oraz poprawa jakości życia. Jej podstawą są ćwiczenia fizyczne wspomagane i uzupełniane fizykoterapią i masażem.
Jakie ograniczenia dla chorych na nowotwory?
Nie ma bezwzględnych przeciwwskazań do ćwiczeń fizycznych chorych na nowotwory, ale mogą być pewne ograniczenia. I tak na przykład:
- W przypadku anemii nie są wskazane ćwiczenia fizyczne w formie ciągłej, ale w interwałowej.
- Niski poziom płytek krwi jest przeciwwskazaniem do ćwiczeń zwiększających ryzyko urazu. Chodzi tu o np. gry zespołowe.
- Neutropenia wyklucza ćwiczenia fizyczne w warunkach narażających na infekcję. Nie zaleca się zatem w tym stanie np. ćwiczeń w wodzie, w dużych grupach lub na świeżym powietrzu w zimie.
- Przez sześć miesięcy po leczeniu raka odbytnicy lub prostaty nie należy jeździć na rowerze.
- Pacjenci z osteoporozą nie powinni wykonywać ćwiczeń z dużymi obciążeniami.
- Osoby z zaburzeniami koordynacji powinny powstrzymać się od ćwiczeń w pozycji stojącej, np. marszu na bieżni mechanicznej.
Ćwiczenia fizyczne poprawiają sprawność psychofizyczną, ułatwiając i przyspieszając powrót do pełnej aktywności życiowej, wspomagają leczenie choroby nowotworowej, zwiększając odporność organizmu oraz poprawiając stan psychiczny. Wszystkie badania wskazują, że osoby aktywne i sprawne fizycznie mają znacznie mniejsze, nawet o 50 proc., ryzyko wystąpienia choroby nowotworowej, jej nawrotu lub przedwczesnej śmierci. Korzyści te można uzyskać dzięki systematycznej aktywności fizycznej o wydatku energetycznym co najmniej 1000 kcal tygodniowo (6 godzin marszu lub 2 godziny biegu lub 2,5 godziny tańca tygodniowo) lub wykonując co najmniej 12 tys. kroków dziennie.
Prof. Marek Woźniewski
Kierownik Katedry Rehabilitacji w Chorobach Wewnętrznych Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu. W swoim dorobku ma około 150 publikacji naukowych, 10 podręczników oraz 28 rozdziałów w podręcznikach, dotyczących różnych aspektów rehabilitacji, fizjoterapii, zaburzeń czynności układu ruchu oraz wydolności i sprawności osób z przewlekłymi chorobami narządów wewnętrznych. Członek komitetów redakcyjnych czasopism naukowych: „Fizjoterapia”, „Człowiek i Ruch” („Human Movement”) i „Onkologii Polskiej” oraz „Polish Journal of Rehabilitation Research”. Jest też członkiem Komitetu Rehabilitacji, Kultury Fizycznej i Integracji Społecznej PAN.
