Chcesz wspierać dziecko? Zadbaj o siebie
Nie możemy być skutecznymi rodzicami/opiekunami, jeśli zaniedbujemy własne potrzeby. Troska o własne zdrowie psychiczne nie jest aktem samolubstwa, ale fundamentem, na którym budujemy zdrowie i szczęście dzieci. Psycholożka zdrowia Anna Ślusarczyk przypomina, że aby móc podnieść kogoś innego, najpierw trzeba samemu stać stabilnie.
„Matka Adama: Co się stało? Zjedz coś.
Adam: Mamo, nie jestem głodny. Uderzyłem się w skrzynkę.
Matka: W skrzynkę? Zupę zjedz, talerz gorącej, pomidorowa, przynajmniej dobra.
Adam: Mamo, nie chcę zupy, na listy, chcę z mamą porozmawiać.
Matka: Na listy? Możesz rozmawiać i jeść.
Adam: Mamo, nie chcę jeść. Nie dokończyłem dziś lekcji, mamo.
Matka: Dokończysz kiedy indziej, zjedz. Jak nie dokończyłeś?
Adam: Bo pierdzieli.
Matka: Nie mów tak!
Adam: Prykali.
Matka: Nie mogłeś im czegoś powiedzieć?
Adam: Co powiedzieć? Komu?
Matka: Ja bym im powiedziała.
Adam: Mama ma na wszystko recepty, z którymi człowiek nie wie, co ma robić. Po każdej radzie mamy czuję się jeszcze gorzej”
– Czy nie tak wygląda komunikacja w wielu domach? Cytat z filmu „Dzień świra” w reż. Marka Koterskiego, dwoje ludzi – każde ma dobre intencje i nie mogą się porozumieć. Nie słuchają się i unieważniają. Specjalnie? Absolutnie nie, po prostu nie potrafią inaczej, działają według wyuczonych schematów, co prowadzi do tego, że obie strony czują się ranione, a żadna nie ma siły, zasobów, żeby to przerwać – mówi Anna Ślusarczyk, psycholożka zdrowia, liderka Family Connections – programu skierowanego do osób, których bliska osoba cierpi na zaburzenie osobowości z pogranicza (BPD) lub dysregulację emocji. Współprowadzi też grupy przy Polskim Towarzystwie Terapii Dialektyczno – Behawioralnej dla rodziców nastolatków i młodych dorosłych.
Ekspertka wygłosiła wykład na zorganizowanej przez Mazowieckie Kuratorium Oświaty konferencji „Nie bądź obojętny… – o zdrowiu psychicznym i kryzysach emocjonalnych raz jeszcze”.
Rodzic obecny i dostępny
Psycholożka odwoływała się do badania „Opieka nad opiekunami – krytyczny związek między zdrowiem psychicznym rodziców i nastolatków” (czerwiec 2023, Harvard College), które przeprowadzono w grudniu 2022 r. w USA. Przebadano wówczas 4577 respondentów; z końcowych ankiet – 1428 nastolatków; 2401 – młodych dorosłych; 748 rodziców.
Badanie pokazuje jednoznacznie, że zdrowie emocjonalne rodziców i nastolatków jest ze sobą ściśle powiązane:
• 18 proc. nastolatków i ok. 20 proc. matek oraz 15 proc. ojców zgłaszało stany lękowe;
• 15 proc. nastolatków, ok. 16 proc. matek i 10 proc. ojców zgłosiło cierpienie na depresję;
• ponad 1/3 nastolatków miała przynajmniej jednego rodzica, który zgłaszał stany lękowe lub depresję;
• prawie 40 proc. nastolatków wyraziło zaniepokojenie zdrowiem psychicznym co najmniej jednego z rodziców;
• 40 proc. nastolatków wyraziło pragnienie, aby rodzice częściej z nimi rozmawiali, pytając, jak sobie radzą, i aby byli przez nich wysłuchani – żeby prawdziwie pochylili się nad ich problemami z uważnością i empatią;
• zaledwie 32 proc. nastolatków zwraca się o pomoc i wsparcie do rodziców. Część z nich deklaruje, że nigdy dotąd nie czuły się ani słuchane, ani rozumiane, dlatego nie wierzą, że to mogłoby być pomocne – wolą się zwrócić do rówieśników;
• 36 proc. nastolatków zgłosiło niewielki lub żaden „cel lub sens życia”, co jest silnie skorelowane z depresją i stanami lękowymi.
Rozstanie rodziców: czy można uchronić dzieci przed problemami?
Po rozstaniu rodziców dzieci często cierpią. Może to odbić się negatywnie także na ich zdrowiu fizycznym, zwłaszcza w obszarze chorób rozwijających się na gruncie psychosomatycznym. Jednak dorośli, którzy wspólnie potrafią zadbać o potrzeby swoich dzieci, dają im szansę na wyjście z tej trudnej sytuacji bez szwanku.
– W budowaniu poczucia wartości i odporności psychicznej nastolatków kluczowe jest angażowanie w działania zorientowane na innych i wspierające większe cele. Wyniki wcześniejszych badań pokazały, że działania na rzecz innych zmniejszały objawy depresji i lęku. Dlatego warto, żeby rodzice nie tylko zachęcali młodych ludzi do takich zajęć, ale również aktywnie się w nie włączali. To buduje relacje, zrozumienie, ale również poczucie sprawczości. Pozwala wspólnie poszukiwać rozwiązań lub zwyczajnie być obecnym i dostępnym – mówi Anna Ślusarczyk.
Wpływ depresji rodzica na nastolatka
Jeśli rodzice cierpią na depresję, nastolatki są znacznie bardziej narażone na podobne
trudności. Chorujący rodzice mogą nieświadomie wywoływać u dzieci poczucie winy i
odpowiedzialności za swoje trudne stany emocjonalne. To zaś może prowadzić do obniżenia ich samopoczucia i poczucia wartości.
– Rodzice zmagający się z depresją często mogą wykazywać krytyczne, drażliwe, złośliwe lub nieprzewidywalne zachowania, co znacznie obciąża relacje z dziećmi. Niektórzy rodzice są świadomi negatywnego wpływu swoich problemów ze zdrowiem psychicznym na dzieci, ale mogą czuć się bezsilni, aby zmienić swoje zachowania. W takiej sytuacji ważne jest profesjonalne wsparcie zarówno rodziców, jak i dzieci. Jednocześnie rodzice i nastolatki zmagający się z podobnymi problemami zdrowia psychicznego mogą oferować sobie nawzajem unikalne wsparcie poprzez głębokie zrozumienie i empatię – zauważa Anna Ślusarczyk.
Nie możesz być wsparciem, gdy sam potrzebujesz pomocy
Ekspertka mocno podkreśla, że rodzic musi zadbać o własny dobrostan. Najpierw poprzez podstawy takie jak:
• poradzenie sobie z dolegliwościami fizycznymi i bólem;
• odżywianie się w zdrowy, zbilansowany sposób;
• wysypianie się;
• aktywność fizyczną.
Równie ważna jest akceptacja własnych myśli i emocji bez osądzania. W tym celu Anna Ślusarczyk radzi, aby akceptować swoje myśli i emocje, starając się rozróżniać, co jest faktem, a co osądem. Faktem może być, że stłukliśmy filiżankę, a osądem: „Jaką jestem niezdarą. Do niczego się nie nadaję”. Należy także pamiętać, że nasze emocje są informacjami, są zasadne i mają sens. To dotyczy również naszych bliskich.
– Jeśli nastolatek mówi nam, że czegoś się boi, przyjmijmy przede wszystkim, że nam zaufał i chce się podzielić, i powstrzymajmy się od zaprzeczania czy mówienia, że nie ma się czego bać czy zasypywania radami. Okażmy ciekawość i zadajmy pytania: co jest dla niego trudne, jak moglibyśmy go wesprzeć. Jednocześnie starajmy się jasno mówić o naszych potrzebach i uczuciach, bo to pomaga w budowaniu relacji. Starajmy się również do nas samych podchodzić z empatią i zrozumieniem. Przede wszystkim nie wahajmy się szukać wsparcia. Otwórzmy się na pomoc od przyjaciół oraz nie bójmy korzystać z profesjonalnego doradztwa. To szczególnie ważne dla rodziców dzieci i nastolatków, które zmagają się z wyzwaniami takimi jak depresja i potrzebują dodatkowego wsparcia. Żeby być użytecznymi my, rodzice potrzebujemy zadbać o siebie, bo jak to ktoś ładnie powiedział, trudno kogoś podnieść, kiedy się samemu leży – podsumowuje Anna Ślusarczyk.
Prosta technika uspokajająca
– Ćwiczenie STOPP to jedna z technik stosowanych w terapii dialektyczno-behawioralnej (DBT). Pomaga zatrzymać automatyczne reakcje i zapewnić sobie czas na refleksję przed podjęciem działania. Jest szczególnie przydatna w sytuacjach wysokiego stresu lub silnych emocji, pozwalając na bardziej świadome i kontrolowane reagowanie. To prosty, ale potężny sposób na zarządzanie emocjami i reakcjami, zwiększający tym samym dobrostan psychiczny – zapewnia Anna Ślusarczyk.
Jak tłumaczy psycholożka zdrowia, ćwiczenie to składa się z pięciu kroków:
1. S – Stop (Zatrzymaj się)
Kiedy zauważysz, że twoje emocje się nasilają lub znajdujesz się w trudnej sytuacji, po prostu zatrzymaj się. Nie podejmuj żadnych działań. Daj sobie moment przerwy.
2. T – Take a Breath (Weź oddech)
Oddychaj głęboko. Skoncentruj się na swoim oddechu. Pozwól sobie na kilka głębokich, spokojnych wdechów i wydechów. To pomoże ci się uspokoić i skupić.
3. O – Observe (Obserwuj)
Obserwuj, co się dzieje wewnątrz ciebie. Jakie emocje odczuwasz? Jakie myśli przemierzają twój umysł? Zwróć uwagę również na to, co się dzieje dookoła ciebie. Co widzisz, słyszysz, czujesz?
4. P – Pull Back / Perspective (Odsuń się / Perspektywa)
Spróbuj spojrzeć na sytuację z dystansu. Zadaj sobie pytania, które pomogą ci zyskać szerszą perspektywę. Czy jest inny sposób, aby na to spojrzeć? Co by powiedział ktoś inny? Czy to będzie miało znaczenie za tydzień, miesiąc, rok?
5. P – Practice What Works / Proceed (Praktykuj to, co działa / Przejdź dalej)
Zastanów się, jaka jest najlepsza rzecz do zrobienia teraz. Jakie działanie będzie najbardziej pomocne i efektywne dla ciebie i dla sytuacji, w której się znajdujesz? Podejmij świadomą decyzję o następnym kroku.
Źródło:
Konferencja „Nie bądź obojętny… – o zdrowiu psychicznym i kryzysach emocjonalnych raz jeszcze” zorganizowana przez Mazowieckie Kuratorium Oświaty; wystąpienie Anny Ślusarczyk, która jest także red. nacz. www.babyboom.pl „Emocje i relacje, uważność, uprawomocnienie i unieważnienie – zadbajmy o dobrostan psychiczny”; 20.02.2024.
Beata Igielska, zdrowie.pap.pl
