Mów i pisz tak, żeby pokazać krzywdę dziecka
„Dzieci, które wyglądały jak prostytutki”; „Nastolatki sprzedają się w internecie” – to tytuły prasowe na temat dzieci wykorzystywanych seksualnie. Zamiast wskazywać na ich krzywdę, przerzucają na nie odpowiedzialność za przemoc sprawców i wtórnie je traumatyzują. Te przykłady pokazują, jak ważny jest język przekazów medialnych dotyczących wykorzystywania seksualnego.
Fot. PAP/P. Werewka
Tytuły takie jak przytoczone kreślą nieprawdziwy obraz nastolatków uwodzących dorosłych i czerpiących z tego korzyści, podczas gdy w istocie chodzi o niepełnoletnie osoby skrzywdzone i wykorzystywane. Problem nie jest polski, dotyczy wszystkich kultur i różnych kontekstów. Mówienie w ten sposób o dziecku może zostawić w jego trwały ślad w psychice.
Marta Skierkowska to wiceprezeska zarządu Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę, w której odpowiada m.in. za strategię profilaktyki wykorzystywania seksualnego dzieci oraz zajmuje się projektami dotyczącymi praw dziecka i profilaktyki krzywdzenia dzieci. W czasie warsztatów na temat Standardów Ochrony Dzieci wygłosiła prelekcję „Jak przedstawiać w mediach problem przemocy wobec dzieci”.
Język kształtuje rzeczywistość
Zdaniem ekspertki sposób, w jaki opisujemy świat, jakich słów używamy, ma kluczowe znaczenie.
– Język, którym się posługujemy, kształtuje rzeczywistość. Albo zobaczymy dziecko, problem, odpowiedzialność i sprawcę, albo pomyślimy, że to przesada, za dużo mówi się o wykorzystywaniu seksualnym dzieci, a one wcale nie są takie niewinne – uświadamia Marta Marta Skierkowska. – W ostatnich dekadach pojawiały się nowe formy krzywdzenia, które przyniósł internet. Dlatego osiem lat temu przedstawiciele różnych organizacji, eksperci, zebrali się w międzynarodowych grupach, żeby ustalić, jakich słów powinniśmy używać, żeby mówić o problemie krzywdzenia dzieci w sposób sprawiedliwy, zrozumiały międzykulturowo i przede wszystkich w sposób, który nie krzywdzi i wtórnie nie traumatyzuje dzieci – dodaje.
Według specjalistów o problemie wykorzystywania seksualnego dzieci należy mówić z wykorzystaniem pojęć:
– wykorzystywanie seksualne dzieci;
– wyzyskiwanie seksualne dzieci;
– przemoc seksualna wobec dzieci – z zastrzeżeniem, że to pojęcie jest dość szerokie i może trochę zaburzać obraz. Zazwyczaj bowiem nie chodzi o przemoc fizyczną, lecz uwodzenie dziecka przez sprawcę.
Jak nie należy mówić?
– nadużycie seksualne dziecka – pojawia się bardzo często w kontekście Kościoła. Termin ten jest szkodliwy, ponieważ sugeruje, że skoro jest „nadużycie”, to możliwe jest też „użycie” normatywne. Termin „nadużycie” niesie przekaz, że została przekroczona akceptowalna granica. Tymczasem nie ma takiego progu w kontekście kontaktu seksualnego dorosłego z dzieckiem;
– molestowanie dziecka – ten termin pojawia się najczęściej, choć pochodzi z obszaru prawa pracy. Nie opisuje wagi zdarzeń związanych z wykorzystywaniem seksualnym;
– prostytucja dziecięca – termin o tyle niebezpieczny, że „prostytucja dorosłych” zakłada decyzję osoby, która pracuje seksualnie. W odniesieniu do dzieci może myląco sugerować dobrowolność i odpowiedzialność. Tymczasem dziecko nie ma możliwości ani prawnie, ani rozwojowo wyrażenia zgody na udział w tego typu czynnościach. W Polsce wszelkie kontakty seksualne w zamian za coś, np. za pieniądze, są zakazane do 18. roku życia, podobnie jak w ogóle czynności seksualne z osobami do 15 r.ż. To zjawisko powinno się nazywać „wyzyskiwaniem seksualnym dzieci”. Wtedy w jasny sposób widać nierównowagę i odpowiedzialność po stronie sprawcy oraz pokrzywdzone, wyzyskane dziecko;
– pornografia dziecięca – z tym terminem jest podobna sytuacja jak z prostytucją dziecięcą, ponieważ istnieje pornografia legalna, gdzie osoby biorące w niej udział świadomie godzą się na pracę w takim biznesie. W przypadku nieletnich nie jest to możliwe. Pornografia jest pojęciem prawnym, więc nie możemy go wyeliminować. Żeby być sprawiedliwym wobec dziecka, powinno się mówić „materiały przedstawiające wykorzystywanie seksualne dzieci”;
– dziecięca turystyka seksualna, dziecięca seksturystyka – rekomendowane jest mówienie o „wykorzystywaniu seksualnym dzieci w kontekście podroży i turystyki”, żeby nie bagatelizować tego zjawiska, ale też zwracać uwagę na nierównowagę, niezgodność z prawem i nienaturalność;
– ofiara – termin pojawia się bardzo często w kontekście krzywdzenia dzieci i przemocy. Jest to kalka z języka angielskiego, gdzie „ofiara” (ang. victim) jest elementem systemu prawnego. W Polsce mówimy zamiast tego o „pokrzywdzonym”. Termin „ofiara” ma bardzo dużo negatywnych konotacji – może oznaczać kogoś pozbawionego sprawczości czy zagubionego, jak w związkach frazeologicznych: „robić z siebie ofiarę”, „ofiara losu”. Sprzyja też niewskazanemu czynieniu osi tożsamości z doświadczenia. To bardzo niesprawiedliwe wobec osób, które zostały pokrzywdzone.
– nazywanie wszystkich sprawców wykorzystywania seksualnego dzieci pedofilami – badania pokazują, że tylko 12–30 proc. sprawców ma skłonności pedofilskie diagnozowane klinicznie. Zdecydowana większość preferuje kontakty seksualne z dorosłymi, ale wybiera dziecko, np. z powodu doświadczeń osobistych, trudności w kontaktach, w nawiązywaniu relacji. Takie osoby mogą mieć rodziny, dorosłych partnerów. Należy więc mówić o „sprawcach wykorzystywania seksualnego dzieci”;
– mówienie w stronie biernej o wykorzystywaniu seksualnym dzieci – nie jest wskazane, ponieważ eliminuje sprawcę.
Stereotypy zaburzające przekaz o wykorzystywaniu seksualnym
- Większość sprawców wykorzystywania to osoby nieznajome dziecku. Nieprawda – nawet w 95 proc. przypadków te osoby znają dziecko, budują z nim relację;
- Dzieci często zmyślają na temat wykorzystywania seksualnego. W rzeczywistości dane statystyczne mówią, że nawet 75 proc. dzieci mówiących „nie jesteśmy krzywdzone”, chroni sprawcę/sprawczynię. Poza tym nie ma żadnych badań potwierdzających, że zdolność do mówienia prawdy rośnie wraz z wiekiem człowieka;
- Osoby nieheteroseksualne krzywdzą dzieci. Najczęściej sprawcą jest biały, heteroseksualny mężczyzna;
- Kobiety nie wykorzystują seksualnie dzieci. Do 30 proc. przypadków sprawców to kobiety;
- Dzieci prowokują sprawców, wyglądając na starsze. Obowiązkiem osoby starszej podejmującej kontakt seksualny jest uzyskanie świadomej zgody i upewnienie się, czy druga strona jest w wieku, który pozwala na jej udzielenie.
Beata Igielska, zdrowie.pap.pl
Źródło:
Prelekcja wygłoszona przez Martę Skierkowską, wiceprezeskę zarządu Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę „Jak przedstawiać w mediach problem przemocy wobec dzieci” w czasie warsztatów Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę na temat Standardów Ochrony Dzieci, 20.06.2024, Warszawa.
