Wirtualna rzeczywistość w psychoterapii
Repertuar narzędzi pomocy psychologicznej stale się rozwija. Coraz popularniejsze terapie online to dopiero początek zmian. Coraz więcej uwagi badacze poświęcają potencjalnym zastosowaniom rzeczywistości wirtualnej (VR) i rozszerzonej (XR) w terapii. Dotychczasowe próby z udziałem m.in. pacjentów z depresją czy zespołem stresu pourazowego (PTSD) są obiecujące. Naukowcy przestrzegają jednak przed nadmiernym optymizmem i podkreślają potrzebę dalszych badań.
VR może pomagać zaktywizować się osobom w depresji
Naukowcy z Uniwersytetu Stanforda w kwietniu 2024 r. opublikowali artykuł sugerujący, że wirtualna rzeczywistość może z dobrymi wynikami pomagać w terapii depresji. Tak przynajmniej wskazało nieduże, pilotażowe badanie z udziałem 26 ochotników. Korzystając ze sprzętu VR brali oni udział w różnych zajęciach, m.in. grali w mini-golfa, układali wirtualne puzzle, tańczyli. Z jednej strony aktywności takie dawały przyjemność ochotnikom, a z drugiej – wymagały od nich nauki i doskonalenia nowych umiejętności. Im dłużej uczestniczyli w zajęciach, tym więcej satysfakcji im przynosiły.
Zastosowane podejście pod kątem łagodzenia objawów depresji okazało się równie skuteczne, jak prowadzone zdalnie, tradycyjne behawioralne zajęcia aktywujące pacjentów. Zarazem wykorzystanie rzeczywistości wirtualnej było dla ochotników atrakcyjniejsze – w tym już na etapie przygotowań, co wskazywało na efekt placebo i ekscytację nowością. Badacze uważają to za zaletę. Ich zdaniem wynika to z tego, że technologie taka jak zastosowana w pilotażu są kojarzone raczej z zabawą niż z terapią. To zaś – w ocenie autorów – może skłonić niektórych potrzebujących do szukania pomocy, z której inaczej by nie skorzystali.
„Nasze wyniki wskazują, że XR może pomóc w zmniejszeniu stygmatyzacji opieki w zakresie zdrowia psychicznego i zredukować bariery dla osób poszukujących wsparcia. Klinicyści mogliby korzystać z takich systemów jako narzędzia terapeutycznego, aby motywować pacjentów do aktywnego udziału w psychoterapii przez wykonywanie nowego typu, rozrywkowych i przystępnych ‘zadań domowych’.” – stwierdziła w informacji prasowej dr Margot Paul z Department of Psychiatry and Behavioral Sciences, Stanford University School of Medicine – pierwsza autorka artykułu.
Wirtualna rzeczywistość sposobem na stres pourazowy?
Na początku marca 2024 r. zespół z Uniwersytetu Browna doniósł o szczególnie pozytywnych rezultatach wykorzystującej VR terapii weteranów cierpiących z powodu zespołu stresu pourazowego (PTSD). Zaburzenie to cechuje się m.in. natrętnymi, intruzywnymi myślami dotyczącymi przeżytej traumy, unikaniem miejsc czy ludzi z nią związanych, wahaniami nastroju. Jedną z podstaw leczenia jest tzw. terapia ekspozycyjna, która obejmuje m.in. powracanie pamięcią do traumatycznych wydarzeń.
„Dzięki terapii przez ekspozycję mózg przetwarza traumę i uczy się, że nawet jeśli traumatyczne wydarzenia były groźne, to wspomnienia o nich, podobnie jak myśli i emocje, już nie są niebezpieczne. Skutkuje to zmniejszeniem wyuczonej reakcji stresowej” – wyjaśnia dr Mascha Wout-Frank z Providence Veterans Affairs Medical Center, gdzie prowadzone było badanie.
Dla chorych jest to jednak tak trudne, że znaczna część weteranów rezygnuje z terapii, a wielu nawet jej nie rozpoczyna. W uczeniu się nowych reakcji przeszkadzają ponadto zmiany, które zachodzą w mózgu pod wpływem przeżytej traumy. Naukowcy przy udziale 54 amerykańskich weteranów wojennych z PTSD sprawdzili działanie metody ekspozycyjnej prowadzonej z pomocą wirtualnej rzeczywistości oraz podobnej interwencji połączonej z nieinwazyjną elektryczną stymulacją mózgu, która poprawia jego pożądane z punktu widzenia terapii reakcje. Już sesje z użyciem samej VR okazały się pomocne, ale szczególnie dobre efekty przynosiła terapia łączona.
„Pacjentom może być trudno rozmawiać wielokrotnie o ich osobistej traumie. To powszechny powód odchodzenia z psychoterapii. Ekspozycja z pomocą VR jest dużo łatwiejsza do zniesienia” – ocenił prof. Noah Philip, autor eksperymentu. „Stosujemy inne, odmienne podejście do leczenia, w którym łączymy najlepsze elementy psychoterapii i stymulacji mózgu, aby lepiej pomagać ludziom. Dużo sobie po tym obiecujemy. Ta metoda rodzi nadzieje” – dodał.
W ciągu dwóch tygodni łączona technika pozwoliła uzyskać efekty podobne do tych, jakie osiąga się tradycyjnymi metodami przez ok. trzy miesiące. „Zauważyliśmy też, że stan pacjentów poprawiał się jeszcze po zakończeniu leczenia i najlepsze efekty widzieliśmy miesiąc później” – zauważył prof. Philip.
Sesja z psychoterapeutą w wirtualnej rzeczywistości
VR może też nadać nową formę tradycyjnej psychoterapii opartej na rozmowie. Różnica w tym przypadku polega na tym, że zamiast z bezpośrednio z psychologiem, pacjent rozmawia z wirtualnym awatarem. W badaniu przeprowadzonym na Uniwersytecie Edith Cowan 30 proc. osób wolało rozmawiać z wirtualną postacią niż z żywym terapeutą. Ta odzwierciedlała realne zachowania rejestrowanego kamerą człowieka.
Naukowcy uwzględnili przy tym takie aspekty interakcji, jak zadowolenie z rozmowy, poczucie zrozumienia, odczucie zakłopotania.
„Ogólnie, ludzie oceniali wirtualne spotkania podobnie do prowadzonych na żywo. Wyjątkiem było uczucie bliskości – w tym przypadku ochotnicy czuli bliższy kontakt z rozmówcą w czasie spotkania twarzą w twarz” – odnotował dr Shane Rogers, autor badania. „Potężne komputery są coraz łatwiej dostępne. Powstają nowe zestawy do VR i odpowiedni osprzęt. Rozwijane jest też coraz bardziej przyjazne użytkownikom oprogramowanie do wirtualnej rzeczywistości” – dodał ekspert.
Zdaniem badaczy wyniki wskazują, że technologia VR może ułatwić dostęp do pełnowartościowej psychoterapii.
Co dalej z VR w psychoterapii?
Czy zamiast chodzić do psychologa, ludzie będą zakładali gogle do VR? To raczej mało prawdopodobny scenariusz, ale techniki takie mają szansę znaleźć swoje miejsce. Eksperci z koreańskiego Yonsei University College of Medicine przeprowadzili analizę badań nad prowadzonymi z pomocą wirtualnej rzeczywistości terapiami różnych zaburzeń. Jak stwierdzili, technologia ta wspiera działanie tradycyjnych metod i umożliwia nowego rodzaju podejście do terapii.
„W obecnym środowisku, w którym rozwijane są nowe modele terapeutyczne łączące urządzenia cyfrowe i medycynę, zrozumienie takich technologii jak VR może otworzyć nowe drzwi do wspierania zdrowia psychicznego” – podsumowali naukowcy.
Podkreślili zarazem, że konieczne jest przeprowadzenie większej liczby badań z udziałem licznych grup uczestników. Muszą one dotyczyć zarówno skuteczności, jak i bezpieczeństwa tego typu technologii. Wśród potencjalnych zagrożeń wykorzystania XR eksperci wymienili m.in. tzw. chorobę symulatorową (dolegliwość podobną do choroby lokomocyjnej) czy ryzyko swoistego „uzależnienia” od wirtualnej rzeczywistości podobnego do tego, które dotyczy mediów społecznościowych czy smartfonów.
Marek Matacz
Źródła:
Doniesienie na temat wykorzystania wirtualnej rzeczywistości w terapii depresji
Doniesienie na temat zastosowania VR w terapii PTSD
Doniesienie na temat zastosowania VR w kontakcie z terapeutą
Przegląd badań nad zastosowaniem wirtualnej rzeczywistości w pomocy psychologicznej
