Bajkoterapia może pomóc krzywdzonym dzieciom
Specjalnie skonstruowane bajki mogą być delikatną i jednocześnie skuteczną metodą profilaktyki, a także terapii problemów psychicznych dzieci, które doznają krzywdy – ze strony dorosłych lub rówieśników.
Niezależnie od tego z czyjej strony dziecko doznaje krzywdy – a dzieje się tak gdy jego podstawowe potrzeby nie są zaspokajane, gdy naruszane są jego prawa i swobody, gdy jest źle traktowane lub wykorzystywane – może to mieć bardzo destrukcyjny wpływ na jego rozwój i zdrowie, zarówno w krótkim jak i długim horyzoncie czasowym.
Dlatego psycholodzy i pedagodzy cały czas szukają prostych i skutecznych metod, które mogą pomóc dzieciom doznającym krzywdy poradzić sobie z wynikającymi z tego problemami. Jedną z takich metod jest bajkoterapia.
Czego potrzebuje dziecko do prawidłowego rozwoju:
- Zaspokojenia potrzeb biologicznych i fizjologicznych (m.in. zbilansowana dieta, higiena, sen, odpowiednie ubranie, ruch na świeżym powietrzu, opieka zdrowotna)
- Zaspokojenia potrzeb psychicznych (bezpieczeństwo, bliskość, przynależność, akceptacja, wsparcie itd.).
Biorąc pod uwagę wspomniane wyżej kryteria, łatwo sobie wyobrazić, że krzywdzonych dzieci, w mniejszym lub większym stopniu (w domu, szkole, grupie rówieśniczej, środowisku lokalnym), jest naprawdę bardzo wiele!
Bajki leczą – superbohater potrzebny od zaraz!
Krzywdzonym dzieciom można pomagać na wiele sposobów. Jednym z ciekawszych i zarazem łatwo dostępnych sposobów profilaktyki oraz terapii jest bajkoterapia (specjalny rodzaj biblioterapii), która sprawdza się dobrze w przypadku dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym.
Czy dziecko powie Ci, że jest ofiarą cyberprzemocy?
Prawie połowa ankietowanych przez NIK uczniów nie zwróciłaby się po pomoc do dorosłego w razie cyberprzemocy. Psychiatra prof. Piotr Gałecki podkreśla, że nastolatek zwróci się o pomoc wtedy, kiedy będzie ufał danej osobie i miał poczucie, że pomoc będzie skuteczna.
„Polega ona na prezentowaniu dziecku utworów nacechowanych terapeutycznie, które pomagają zredukować jego niepokój, zwalczyć negatywne emocje, motywować do działania. Mogą to być opowiadania terapeutyczne, poświęcone konkretnym problemom, jak i specjalnie konstruowane dla danego dziecka teksty, gdy jego sytuacja jest złożona i wymaga indywidualnego podejścia terapeutycznego” – przekonuje Dorota Bełtkiewicz, z Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, w artykule poświęconym bajkoterapii, opublikowanym na łamach specjalistycznego czasopisma „Dziecko krzywdzone”.
Nie chodzi więc tutaj o zwykłe bajki. Skuteczność oddziaływania utworów terapeutycznych warunkuje odpowiednio skonstruowana fabuła, w której powinny znaleźć się następujące elementy:
- sytuacja trudna emocjonalnie – jako główny temat (np. doświadczenie przemocy fizycznej lub psychicznej, które wywołuje lęk, dezorientację, gniew, poczucie winy, smutek),
- bohater, który doświadcza sytuacji trudnej emocjonalnie oraz negatywnych emocji, w tym także społecznych, które sterują jego zachowaniem i sposobem rozumienia wydarzeń,
- inne postacie bajkowe, które wspierają bohatera (dają zrozumienie, akceptację, ilustrują inne strategie działania i rozumienia – to może być np. zwierzę, wróżka albo przedmiot, który ożywa),
- tło opowiadania charakteryzujące się pogodnym, optymistycznym nastrojem.
„Mechanizmem nadrzędnym w bajkoterapii jest identyfikacja małego czytelnika lub słuchacza z głównym bohaterem. Uchwycenie analogii między przygodami fikcyjnej postaci a doświadczeniami dziecka warunkuje przejęcie wzorców postępowania,
schematów radzenia sobie z sytuacją emocjonalnie trudną” – pisze Dorota Bełtkiewicz.
Tym co odróżnia bajkę terapeutyczną od „zwykłej” baśni jest przede wszystkim brak elementów cudowności, niezwykłości czy szczęśliwego zrządzenia losu w działaniu głównego bohatera. Jego radzenie sobie z problemami musi być wynikiem racjonalizmu, wytrwałej pracy, pomysłowości, systematyczności lub niekiedy wsparcia przyjaciół.
„W bajce terapeutycznej, podobnie jak w baśni, świat przedstawiony – czas i miejsce akcji, postaci – może mieć wymiar fantastyczny, odrealniony, ale działanie bohatera powinno opierać się na rzeczywistych schematach postępowania, możliwych do naśladowania przez dziecko w trudnych okolicznościach” – podkreśla Dorota Bełtkiewicz.
Okazuje się zatem, że dziecko krzywdzone bardzo potrzebuje pozytywnych bohaterów, idoli i praktycznych wzorów do naśladowania.
Lepszy bajkowy przyjaciel niż żaden
Dorota Bełtkiewicz podkreśla, że doznanie krzywdy ze strony osoby bliskiej – rodzica, opiekuna, nauczyciela, rodzeństwa, kolegi – ogranicza poczucie bezpieczeństwa dziecka. Pozbawia je to ufności wobec nieznanych osób, nawet łagodnych i oferujących pomoc, a także wobec terapeuty.
To właśnie dlatego tak bardzo potrzebny jest fikcyjny bohater z bajki, który stając się bliską dziecku postacią, jednocześnie spełnia w układzie terapeutycznym rolę swoistego medium.
„Stanowi on w bajkoterapii swoisty bufor między dzieckiem a terapeutą. To bohater przekazuje dziecku w fabule bajki pewne treści, wartości, a terapeuta jedynie je odczytuje, prezentuje i podsumowuje. Bajkoterapia nie stosuje więc jawnego dydaktyzmu, czy praktyk moralizatorskich. Dziecko, identyfikując się z postacią bajkową, samo doszukuje się zawartych w fabule wartości, takich jak zaufanie, wiara, miłość, szacunek, współpraca, wytrwałość, pracowitość. Samodzielnie także odkrywa pewne schematy działania, rozszyfrowuje problem i jego rozwiązanie” – pisze Dorota Bełtkiewicz.
Ale uwaga! W bajce terapeutycznej nie chodzi wcale o wykreowanie bohatera bez skazy. Może on mieć swoje słabości i rozterki. Najważniejsze, żeby pomimo różnych przeciwności, bohater ten skutecznie pokonywał przeszkody, osiągał sukcesy, a także budził szacunek i akceptację. Wtedy spełni swoją terapeutyczną rolę.
Istotne jest również to, żeby bohater nie był zbytnio podobny do dziecka. Można mu w tym celu nadać postać zwierzęcą, roślinną, czy też przedmiotową. Zbyt oczywiste ujęcie problemu i zorientowanie się przez dziecko, że bohater odzwierciedla jego osobę może doprowadzić do utraty zaufania do terapeuty, buntu i odmowy współpracy.
Jeśli wszystko się uda, dzięki bajce terapeutycznej, mali odbiorcy mogą zyskać nie tylko pozytywną motywację do działania i wiarę w możliwość odniesienia sukcesu, ale także spokój i samoakceptację.
Nauka przez zabawę: skuteczna forma pomocy
„Stosowanie bajek terapeutycznych w celu zwalczania przejawów naruszania praw dziecka może mieć charakter dwupoziomowy – zarówno wspierać w doznanej krzywdzie, ale także chronić przed potencjalnym zagrożeniem” – podkreśla Dorota Bełtkiewicz.
Może się więc okazać wielką pomocą zwłaszcza w przypadku dzieci z grup wysokiego ryzyka, a więc np. zaniedbanych dzieci z rodzin dysfunkcyjnych, które doznają biedy, wykluczenia, odrzucenia, różnych form agresji, wykorzystywania, a często także są świadkami demoralizujących lub traumatycznych zdarzeń.
W przypadku dzieci, które doznały ciężkich krzywd, najbardziej adekwatnymi osobami do prowadzenia bajkoterapii są rzecz jasna specjaliści ds. zdrowia psychicznego, a więc psycholodzy, psychoterapeuci, psychiatrzy i wykwalifikowani biblioterapeuci. U krzywdzonych dzieci często bowiem występują różnego rodzaju zaburzenia psychiczne.
Warto dodać, że współcześni psychiatrzy specjalizujący się w leczeniu zaburzeń psychicznych u dzieci i młodzieży, chętnie stosują różne rodzaje niefarmakologicznych oddziaływań terapeutycznych, które zgodnie ze sztuką, w przypadku tej grupy pacjentów, są preferowaną metodą leczenia (tzw. metodą pierwszego rzutu). Dopiero gdy interwencja psychologiczna zawiedzie lub jej efekty są niewystarczające wprowadzana jest farmakoterapia.
- Skuteczny zespół terapeutyczny powinien składać się z psychiatry, psychologa klinicznego, psychoterapeuty, a także terapeuty zajęciowego i arteterapeuty – mówi prof. Agnieszka Gmitrowicz, psychiatra dziecięco-młodzieżowy z Uniwersytetu Medycznego w Łodzi.
Bajkoterapia może być więc istotnym elementem profesjonalnej interwencji psychologicznej w czasie kryzysu psychicznego u dziecka i cennym uzupełnieniem innych metod psychoterapeutycznych w leczeniu zaburzeń psychicznych.
Ale na tym nie koniec. Bajki terapeutyczne można też oczywiście stosować w innych, znacznie mniej drastycznych i wymagających sytuacjach – np. profilaktycznie, np. gdy chcemy przygotować dzieci na wypadek wystąpienia trudnych, niebezpiecznych dla nich sytuacji i emocji.
„Bajkoterapia profilaktyczna może towarzyszyć zajęciom grupowym w przedszkolu, szkole, świetlicy czy bibliotece, a także być – w miarę możliwości – kontynuowana w domu. Jej celem jest uwrażliwienie dziecka na dany problem, wzbudzenie w nim czujności oraz wskazanie modelu postępowania. Uświadamianie przez bajkę jest nauką przez zabawę” – podpowiada Dorota Bełtkiewicz.
Zapobiegliwi i troskliwi rodzice mogą więc za pomocą odpowiednio skonstruowanych bajek wspierać swoje dzieci w rozwoju i radzeniu sobie z codziennymi, a także niecodziennymi wyzwaniami. Do powszechnego, domowego użytku świetnie nadają się tzw. bajki relaksacyjne (które wyciszają dzieci i pomagają im zasnąć), a także bajki psychoedukacyjne (które oswajają dzieci z różnymi sytuacjami, uczą nazywać emocje, itd.). Poza wpływaniem na rozwój psychiki i osobowości dziecka, czytanie lub opowiadanie bajek sprzyja także budowaniu i pogłębianiu bliskiej relacji rodziców (opiekunów) z dzieckiem. Nawet najlepszy tablet lub smartfon z bajkami video nie jest w stanie tego zastąpić.
Wiktor Szczepaniak (zdrowie.pap.pl)
Źródła:
Strona internetowa Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę
„Bajkoterapia jako skuteczna forma profilaktyki i terapii wobec przejawów naruszania praw dziecka”, artykuł Doroty Bełtkiewicz z czasopisma: „Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka”, Vol. 13 Nr 4 (2014) 75.
