Bajkoterapia może pomóc krzywdzonym dzieciom

Specjalnie skonstruowane bajki mogą być delikatną i jednocześnie skuteczną metodą profilaktyki, a także terapii problemów psychicznych dzieci, które doznają krzywdy – ze strony dorosłych lub rówieśników.

Rys. um
Rys. um

Niezależnie od tego z czyjej strony dziecko doznaje krzywdy – a dzieje się tak gdy jego podstawowe potrzeby nie są zaspokajane, gdy naruszane są jego prawa i swobody, gdy jest źle traktowane lub wykorzystywane – może to mieć bardzo destrukcyjny wpływ na jego rozwój i zdrowie, zarówno w krótkim jak i długim horyzoncie czasowym.

Dlatego psycholodzy i pedagodzy cały czas szukają prostych i skutecznych metod, które mogą pomóc dzieciom doznającym krzywdy poradzić sobie z wynikającymi z tego problemami. Jedną z takich metod jest bajkoterapia. 

Czego potrzebuje dziecko do prawidłowego rozwoju: 

  • Zaspokojenia potrzeb biologicznych i fizjologicznych (m.in. zbilansowana dieta, higiena, sen, odpowiednie ubranie, ruch na świeżym powietrzu, opieka zdrowotna) 
  • Zaspokojenia potrzeb psychicznych (bezpieczeństwo, bliskość, przynależność, akceptacja, wsparcie itd.). 

Biorąc pod uwagę wspomniane wyżej kryteria, łatwo sobie wyobrazić, że krzywdzonych dzieci, w mniejszym lub większym stopniu (w domu, szkole, grupie rówieśniczej, środowisku lokalnym), jest naprawdę bardzo wiele! 

Bajki leczą – superbohater potrzebny od zaraz!

Krzywdzonym dzieciom można pomagać na wiele sposobów. Jednym z ciekawszych i zarazem łatwo dostępnych sposobów profilaktyki oraz terapii jest bajkoterapia (specjalny rodzaj biblioterapii), która sprawdza się dobrze w przypadku dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym.

Grafika/Krzysztof "Rosa" Rosiecki

Czy dziecko powie Ci, że jest ofiarą cyberprzemocy?

Prawie połowa ankietowanych przez NIK uczniów nie zwróciłaby się po pomoc do dorosłego w razie cyberprzemocy. Psychiatra prof. Piotr Gałecki podkreśla, że nastolatek zwróci się o pomoc wtedy, kiedy będzie ufał danej osobie i miał poczucie, że pomoc będzie skuteczna.

„Polega ona na prezentowaniu dziecku utworów nacechowanych terapeutycznie, które pomagają zredukować jego niepokój, zwalczyć negatywne emocje, motywować do działania. Mogą to być opowiadania terapeutyczne, poświęcone konkretnym problemom, jak i specjalnie konstruowane dla danego dziecka teksty, gdy jego sytuacja jest złożona i wymaga indywidualnego podejścia terapeutycznego” – przekonuje Dorota Bełtkiewicz, z Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, w artykule poświęconym bajkoterapii, opublikowanym na łamach specjalistycznego czasopisma „Dziecko krzywdzone”. 

Nie chodzi więc tutaj o zwykłe bajki. Skuteczność oddziaływania utworów terapeutycznych warunkuje odpowiednio skonstruowana fabuła, w której powinny znaleźć się następujące elementy: 

  • sytuacja trudna emocjonalnie – jako główny temat (np. doświadczenie przemocy fizycznej lub psychicznej, które wywołuje lęk, dezorientację, gniew, poczucie winy, smutek), 
  • bohater, który doświadcza sytuacji trudnej emocjonalnie oraz negatywnych emocji, w tym także społecznych, które sterują jego zachowaniem i sposobem rozumienia wydarzeń, 
  • inne postacie bajkowe, które wspierają bohatera (dają zrozumienie, akceptację, ilustrują inne strategie działania i rozumienia – to może być np. zwierzę, wróżka albo przedmiot, który ożywa), 
  • tło opowiadania charakteryzujące się pogodnym, optymistycznym nastrojem.

„Mechanizmem nadrzędnym w bajkoterapii jest identyfikacja małego czytelnika lub słuchacza z głównym bohaterem. Uchwycenie analogii między przygodami fikcyjnej postaci a doświadczeniami dziecka warunkuje przejęcie wzorców postępowania,
schematów radzenia sobie z sytuacją emocjonalnie trudną” – pisze Dorota Bełtkiewicz. 

Fot. PAP/Zdjęcie ilustracyjne

Rodzicom trudno zauważyć, że ich dziecko źle słyszy

Ponad dwie trzecie rodziców nie zauważyło, że ich dziecko gorzej słyszy - wynika z przesiewowych badań słuchu u uczniów. Problemy ze słuchem wykryto u co piątego, szóstego dziecka.

Tym co odróżnia bajkę terapeutyczną od „zwykłej” baśni jest przede wszystkim brak elementów cudowności, niezwykłości czy szczęśliwego zrządzenia losu w działaniu głównego bohatera. Jego radzenie sobie z problemami musi być wynikiem racjonalizmu, wytrwałej pracy, pomysłowości, systematyczności lub niekiedy wsparcia przyjaciół. 

„W bajce terapeutycznej, podobnie jak w baśni, świat przedstawiony – czas i miejsce akcji, postaci – może mieć wymiar fantastyczny, odrealniony, ale działanie bohatera powinno opierać się na rzeczywistych schematach postępowania, możliwych do naśladowania przez dziecko w trudnych okolicznościach” – podkreśla Dorota Bełtkiewicz. 

Okazuje się zatem, że dziecko krzywdzone bardzo potrzebuje pozytywnych bohaterów, idoli i praktycznych wzorów do naśladowania.  

Lepszy bajkowy przyjaciel niż żaden

Dorota Bełtkiewicz podkreśla, że doznanie krzywdy ze strony osoby bliskiej – rodzica, opiekuna, nauczyciela, rodzeństwa, kolegi – ogranicza poczucie bezpieczeństwa dziecka. Pozbawia je to ufności wobec nieznanych osób, nawet łagodnych i oferujących pomoc, a także wobec terapeuty. 

To właśnie dlatego tak bardzo potrzebny jest fikcyjny bohater z bajki, który stając się bliską dziecku postacią, jednocześnie spełnia w układzie terapeutycznym rolę swoistego medium. 

Rys. Krzysztof "Rosa" Rosiecki

Maluch wie, kto rządzi

Już niespełna półtoraroczne dzieciaki dobrze wiedzą, że osoba, która rządzi dostaje więcej. Zrozumienie podstawowych zasad społecznych pomaga maluchowi w adaptacji i przetrwaniu w trudnym świecie dorosłych.

„Stanowi on w bajkoterapii swoisty bufor między dzieckiem a terapeutą. To bohater przekazuje dziecku w fabule bajki pewne treści, wartości, a terapeuta jedynie je odczytuje, prezentuje i podsumowuje. Bajkoterapia nie stosuje więc jawnego dydaktyzmu, czy praktyk moralizatorskich. Dziecko, identyfikując się z postacią bajkową, samo doszukuje się zawartych w fabule wartości, takich jak zaufanie, wiara, miłość, szacunek, współpraca, wytrwałość, pracowitość. Samodzielnie także odkrywa pewne schematy działania, rozszyfrowuje problem i jego rozwiązanie” – pisze Dorota Bełtkiewicz. 

Ale uwaga! W bajce terapeutycznej nie chodzi wcale o wykreowanie bohatera bez skazy. Może on mieć swoje słabości i rozterki. Najważniejsze, żeby pomimo różnych przeciwności, bohater ten skutecznie pokonywał przeszkody, osiągał sukcesy, a także budził szacunek i akceptację. Wtedy spełni swoją terapeutyczną rolę. 

Istotne jest również to, żeby bohater nie był zbytnio podobny do dziecka. Można mu w tym celu nadać postać zwierzęcą, roślinną, czy też przedmiotową. Zbyt oczywiste ujęcie problemu i zorientowanie się przez dziecko, że bohater odzwierciedla jego osobę może doprowadzić do utraty zaufania do terapeuty, buntu i odmowy współpracy.

Jeśli wszystko się uda, dzięki bajce terapeutycznej, mali odbiorcy mogą zyskać nie tylko pozytywną motywację do działania i wiarę w możliwość odniesienia sukcesu, ale także spokój i samoakceptację.  

Nauka przez zabawę: skuteczna forma pomocy 

Fot. PAP/ Jakub Kamiński

Idzie maluch do przedszkola – czego się boi trzylatek?

„Stosowanie bajek terapeutycznych w celu zwalczania przejawów naruszania praw dziecka może mieć charakter dwupoziomowy – zarówno wspierać w doznanej krzywdzie, ale także chronić przed potencjalnym zagrożeniem” – podkreśla Dorota Bełtkiewicz.

Może się więc okazać wielką pomocą zwłaszcza w przypadku dzieci z grup wysokiego ryzyka, a więc np. zaniedbanych dzieci z rodzin dysfunkcyjnych, które doznają biedy, wykluczenia, odrzucenia, różnych form agresji, wykorzystywania, a często także są świadkami demoralizujących lub traumatycznych zdarzeń. 

W przypadku dzieci, które doznały ciężkich krzywd, najbardziej adekwatnymi osobami do prowadzenia bajkoterapii są rzecz jasna specjaliści ds. zdrowia psychicznego, a więc psycholodzy, psychoterapeuci, psychiatrzy i wykwalifikowani biblioterapeuci. U krzywdzonych dzieci często bowiem występują różnego rodzaju zaburzenia psychiczne. 

Warto dodać, że współcześni psychiatrzy specjalizujący się w leczeniu zaburzeń psychicznych u dzieci i młodzieży, chętnie stosują różne rodzaje niefarmakologicznych oddziaływań terapeutycznych, które zgodnie ze sztuką, w przypadku tej grupy pacjentów, są preferowaną metodą leczenia (tzw. metodą pierwszego rzutu).  Dopiero gdy interwencja psychologiczna zawiedzie lub jej efekty są niewystarczające wprowadzana jest farmakoterapia. 

- Skuteczny zespół terapeutyczny powinien składać się z psychiatry, psychologa klinicznego, psychoterapeuty, a także terapeuty zajęciowego i arteterapeuty – mówi prof. Agnieszka Gmitrowicz, psychiatra dziecięco-młodzieżowy z Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. 

Bajkoterapia może być więc istotnym elementem profesjonalnej interwencji psychologicznej w czasie kryzysu psychicznego u dziecka i cennym uzupełnieniem innych metod psychoterapeutycznych w leczeniu zaburzeń psychicznych.

Rys. Krzysztof "Rosa" Rosiecki

Cyberprzemoc: jak uchronić przed nią swoje dzieci

Znęcanie się rówieśników nad kolegami nie jest niczym nowym, ale za sprawą internetu chuligani mają dziś ułatwione zadanie i większą siłę rażenia. Bez wsparcia dorosłych ofiary same mogą sobie nie poradzić.

Ale na tym nie koniec. Bajki terapeutyczne można też oczywiście stosować w innych, znacznie mniej drastycznych i wymagających sytuacjach – np. profilaktycznie, np. gdy chcemy przygotować dzieci na wypadek wystąpienia trudnych, niebezpiecznych dla nich sytuacji i emocji. 

„Bajkoterapia profilaktyczna może towarzyszyć zajęciom grupowym w przedszkolu, szkole, świetlicy czy bibliotece, a także być – w miarę możliwości – kontynuowana w domu. Jej celem jest uwrażliwienie dziecka na dany problem, wzbudzenie w nim czujności oraz wskazanie modelu postępowania. Uświadamianie przez bajkę jest nauką przez zabawę” – podpowiada Dorota Bełtkiewicz. 

Zapobiegliwi i troskliwi rodzice mogą więc za pomocą odpowiednio skonstruowanych bajek wspierać swoje dzieci w rozwoju i radzeniu sobie z codziennymi, a także niecodziennymi wyzwaniami. Do powszechnego, domowego użytku świetnie nadają się tzw. bajki relaksacyjne (które wyciszają dzieci i pomagają im zasnąć), a także bajki psychoedukacyjne (które oswajają dzieci z różnymi sytuacjami, uczą nazywać emocje, itd.). Poza wpływaniem na rozwój psychiki i osobowości dziecka, czytanie lub opowiadanie bajek sprzyja także budowaniu i pogłębianiu bliskiej relacji rodziców (opiekunów) z dzieckiem. Nawet najlepszy tablet lub smartfon z bajkami video nie jest w stanie tego zastąpić. 

Wiktor Szczepaniak (zdrowie.pap.pl)

Źródła: 

Strona internetowa Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę

„Bajkoterapia jako skuteczna forma profilaktyki i terapii wobec przejawów naruszania praw dziecka”, artykuł Doroty Bełtkiewicz z czasopisma: „Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka”, Vol. 13 Nr 4 (2014) 75.  

ZOBACZ PODOBNE

  • Fot. PAP/P. Werewka

    Kiedy wybrać się po raz pierwszy z córką do ginekologa?

    Pierwsza wizyta dziewczynki u ginekologa to duże przeżycie, ale lepiej jej nie odkładać. Jeśli nic niepokojącego się nie dzieje, to można pojawić się w gabinecie po roku od pierwszego krwawienia, nie później jednak niż do ukończenia przez młodą pacjentkę 15 lat. Przed wizytą warto porozmawiać o tym, co czeka ją w gabinecie – radzi dr n. med. Ewa Kuś, konsultant ds. ginekologii i położnictwa Grupy Luxmed.

  • Adobe Stock

    Dziecko ze spektrum autyzmu ma inaczej, rodzice jego też

    Dziecko rozwijające się w spektrum autyzmu to wyzwanie dla rodzica. Życie z nim ma wiele odcieni. Zdarzają się wzloty i upadki, jak w życiu każdego, tylko trochę inaczej. Czym jest spektrum autyzmu w czterech ścianach, 24 godziny na dobę?  - Przyciągał uwagę jak magnes metal, pochłaniał mój czas – opisuje jedna z mam już prawie dorosłego syna z zespołem Aspergera.

  • Adobe Stock

    Kiedy zacząć myć zęby dziecku?

    O higienę jamy ustnej dziecka należy dbać jeszcze przed wyrznięciem się pierwszego zęba, a ze szczoteczką do zębów i pastą zaznajamiać, zanim wyrośnie ono z pieluch. Samodzielność w myciu zębów owszem, ale pod czujnym okiem dorosłego i to dość długo.

  • Adobe Stock

    Niejadki. Kiedy trudności w jedzeniu mają podłoże sensoryczne

    Rzadko się nad tym zastanawiamy, ale posiłek to nie tylko smak, ale cała gama doznań sensorycznych wynikających z kolorów, zapachów, konsystencji, kompozycji na talerzu. Dzieci z nadwrażliwością zmysłów mogą czuć się przytłoczone tą kakofonią i w rezultacie jeść bardzo mało i bez urozmaicenia.

NAJNOWSZE

  • Adobe

    Nauka kontra łysienie – mecz wciąż trwa

    Mimo że przeszczepy włosów są coraz powszechniejsze, medycyna nie zapomina o łysieniu. Wciąż trwają poszukiwania nowych terapii. Najnowsze trendy to terapia komórkami macierzystymi i hodowla nowych mieszków włosowych w laboratoriach.

  • Późniejsze przejście menopauzy wiąże się ze zdrowszymi naczyniami krwionośnymi

  • Żelazo – toksyczne, ale niezbędne

  • Czy da się uchronić dziecko przed uzależnieniem?

  • Schizofrenia - odczarować mit zastrzyku

  • W piątek zapraszamy na konferencję na temat diagnostyki genetycznej w kardiologii

    W piątek, 7 lutego, o godz. 10.30 eksperci Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego przedstawią założenia i wnioski raportu pt. „Znaczenie badań genetycznych w diagnostyce dziedzicznych chorób układu krążenia”. Raport ma posłużyć do dalszych prac nad rozwojem diagnostyki genetycznej w kardiologii.

  • Wyzwania medycyny: choroby neuronu ruchowego

  • Sport pomaga leczyć choroby układu krążenia