Stygmatyzacja otyłości nie sprzyja odchudzaniu
Dziecko lub nastolatek z nadwagą czy otyłością nie dość, że ma problem natury zdrowotnej, to najczęściej spotyka się też z napiętnowaniem. To zaś nie tylko nie pomaga mu schudnąć, ale rodzi dalsze problemy.
Już co piąte polskie dziecko w wieku szkolnym zmaga się z problemem nadwagi lub otyłości.
Dużo w związku z tym mówi się i pisze o diecie czy aktywności fizycznej dzieci. Warto jednak zastanowić się również nad tym, jak otyłość u dzieci i młodzieży przekłada się na ich funkcjonowanie społeczne i psychiczne.
Eksperci alarmują, że otyłe dzieci w Polsce powszechnie spotykają się z różnymi formami stygmatyzacji: potępienia, odrzucenia, napiętnowania ze strony otoczenia, co utrudnia leczenie i może prowadzić do urazów psychicznych, których skutki mogą być odczuwalne także w życiu dorosłym.
Podcinanie skrzydeł
Jak postrzegane są dzieci otyłe? Jako leniwe, nieinteligentne, niesprawne. Trudno, by tak oceniane dziecko skutecznie walczyło z otyłością.
Odchudzanie bazujące na negatywnych emocjach i samo-stygmatyzacji nie jest skuteczne.
- Badania polskie pokazują, że problem stygmatyzacji, związany z postrzeganiem dzieci otyłych jako leniwych, mniej sprawnych, mniej inteligentnych, przejawia się brakiem akceptacji ze strony rówieśników, odrzuceniem, pomijaniem w zabawach (zwłaszcza ruchowych), izolowaniem od grupy, przemocą werbalną (wyśmiewanie, wyszydzanie, wyzywanie, poniżanie) oraz niewerbalną (obraźliwe gesty związane z wagą) i dotyczy zdecydowanej większości otyłych dzieci – mówi Anna Dzielska, pedagog i psychodietetyk z Zakładu Zdrowia Dzieci i Młodzieży Instytutu Matki i Dziecka (IMiD).
Otyłość w powiązaniu z towarzyszącą jej stygmatyzacją zwiększają ryzyko występowania u dzieci i młodzieży wielu problemów psychospołecznych, w tym m.in.
- zachowań antyspołecznych (takich jak nieposłuszeństwo, agresja słowna lub przemoc fizyczna),
- problemów w środowisku rówieśniczym (izolacja, konflikty),
- zaburzeń uwagi (przekładają się na gorsze wyniki w nauce),
- problemów emocjonalnych.
Taka mieszanka może w końcu doprowadzić do problemów z tożsamością, stanów lękowych i depresji.
- Częstość występowania tych problemów nasila się z wiekiem. Doświadczanie przejawów stygmatyzacji przez otyłe dziecko powoduje w nim poczucie odrzucenia, wykluczenia, osamotnienia, pogarsza jego samoocenę i zwiększa poczucie bezradności, co może negatywnie wpływać na funkcjonowanie w rolach społecznych obecnie i w przyszłości. Przyczynia się też do gorszych osiągnięć szkolnych, a także stosowania niewłaściwych, często ryzykownych zachowań prowadzących do zmniejszenia masy ciała oraz do rozwoju zaburzeń odżywiania – mówi Anna Dzielska.
Sieć wsparcia
Zapobieganie negatywnym skutkom stygmatyzacji to zadanie nie tylko dla rodziców, ale także dla innych osób i instytucji, z którymi styczność ma otyłe dziecko, m.in. nauczycieli, pielęgniarek szkolnych, pedagogów, psychologów, dietetyków i lekarzy.
- Jeśli problem otyłości wystąpi we wczesnym dzieciństwie, to ryzyko utrzymania takiego stanu w przyszłości jest większe. Dodatkowo, im dłuższa ekspozycja na negatywne przekazy z zewnątrz, jak stygmatyzacja, tym większe ryzyko wystąpienia negatywnych konsekwencji. Z tego względu problem otyłości należy zacząć rozwiązywać jak najwcześniej – podkreśla ekspertka IMiD.
Praktyczne porady ekspertów
Jak zatem powinno wyglądać psychologiczne wsparcie dla otyłego dziecka?
Sprawdź w internecie jak rozwija się Twoje dziecko
Jeśli rodzice dzieci w wieku od 16 do 30 miesięcy są zaniepokojeni ich zachowaniem, mogą wypełnić on line kwestionariusz zawierający 20 pytań dotyczących różnych zachowań i umiejętności dziecka. Program pomaga ocenić ryzyko zaburzeń ze spektrum autyzmu.
- Budowanie poczucia własnej wartości. Aby otyłe dziecko miało siłę i chęci do walki z otyłością najpierw musi zbudować poczucie własnej wartości i skuteczności. W tym celu potrzebuje akceptacji otoczenia, a także pochwał. Warto zatem zauważać i eksponować wszelkie pozytywne cechy osobowości i zachowania dziecka. Warto też, znając mocne strony i talenty dziecka, angażować je w takie działania, w których może się ono wykazać, a także zostać docenionym przez innych.
- Chronienie dzieci przed stygmatyzacją i konfliktami. Rodzice, wychowawcy i nauczyciele powinni zwracać baczną uwagę na wszelkie przejawy prześladowania lub dyskryminacji dzieci otyłych w środowisku rówieśniczym. Wczesne wykrycie tego typu zachowań oraz otwarte i publiczne ich potępienie (zanegowanie) może poprawić sytuację otyłych dzieci w zespołach klasowych, wpłynąć na poprawę relacji między rówieśnikami i zapobiec eskalacji napięcia.
- Rozwijanie umiejętności życiowych. Warto uczyć otyłe dzieci umiejętności radzenia sobie ze stresem, rozumienia i wyrażania swoich emocji, motywacji, formułowania celów i planowania działań. Taka edukacja może mieć formę zajęć w szkole lub zajęć pozaszkolnych.
- Nauka zdrowych nawyków. W odchudzaniu dzieci lepiej nie stosować restrykcyjnych diet, które są dla nich bardzo dużym obciążeniem i zbytnio koncentrują dziecko na jedzeniu. Nie należy też stosować jedzenia jako nagrody czy pocieszenia. Zamiast tego lepiej jest poświęcić dziecku więcej uwagi, wysłuchać go lub przytulić. Psychologowie radzą też, aby nie zakazywać dziecku całkiem jedzenia niekorzystnych produktów (np. słodyczy), lecz mocno je ograniczyć, np. do jednego dnia w tygodniu.
- Dobra atmosfera przy jedzeniu. Warto zadbać o to, żeby dziecko jadło o stałych porach, przy stole, w towarzystwie, zamiast w biegu, z telefonem czy telewizorem. Generalnie w rozmowach z otyłym dzieckiem należy unikać nadmiernego koncentrowania się na wadze i odchudzaniu. Dobrze jest podejmując temat otyłości zawsze ukazywać go w szerszym kontekście, odnosząc do celu ostatecznego jakim jest zdrowie i dobre samopoczucie dziecka.
- Unikanie krytyki i oceniania. Nie wolno oceniać i krytykować dziecka za to jak wygląda, ile waży i jak radzi sobie z jedzeniem. Złość, wstyd i poczucie winy mogą mu utrudnić walkę z otyłością. Odchudzanie bazujące na negatywnych emocjach i samo-stygmatyzacji nie jest skuteczne. Negatywne słowa i negatywne myślenie należy zastępować pozytywnymi (zamiast „nigdy nie uda Ci się schudnąć” „spróbuj, innym ludziom udało się zredukować wagę”).
- Rozwój zainteresowań i pasji. Najbardziej skuteczne podejście w odchudzaniu dzieci opiera się na akceptacji samego siebie, trosce o własne ciało i zdrowie, a także zainteresowaniem innymi dziedzinami życia, zamiast ciągłego koncentrowania się na jedzeniu i odchudzaniu.
- Odpowiednio dobrana odzież. Warto zadbać o to, żeby otyłe dziecko miało wygodne ubrania, z naturalnych tkanin, w stosownym kroju i kolorze, tak, aby maskować defekty sylwetki i podkreślać mocne strony urody.
- Bliskość i uwaga. Trzeba otyłemu dziecku okazywać zrozumienie i wsparcie w trudnych chwilach, spędzać z nim czas, uważnie słuchać, rozmawiać o nurtujących go problemach i modelować jego podejście do życia w kierunku akceptacji samego siebie i troski o zdrowie.
- Terapia dla dziecka. W trudnych przypadkach warto wysłać dziecko na terapię, która ma wzmocnić jego poczucie własnej wartości, motywację i umiejętności życiowe. Dla jednych optymalna będzie terapia indywidualna, a dla innych grupowa. Ta ostatnia dzięki wymianie doświadczeń i przebywaniu w gronie osób mających podobne problemy może być szczególnie pomocna w radzeniu sobie z negatywnymi emocjami, obniżoną samooceną i poczuciem samotności. Warto też zachęcać dzieci do wspólnego podjęcia kuracji odchudzającej z inną, mającą podobne problemy osobą.
- Terapia rodzinna. Czasem potrzebna okazuje się też terapia dla całej rodziny, bo otyłość dzieci może być wyrazem jakichś istniejących w danej rodzinie problemów. Na przykład karmienie dzieci może pełnić dla rodziców funkcję kompensacyjną: rodzic karmi dziecko nadmiernie, bo nie jest w stanie zaspokoić innych jego potrzeb, dając jedzenie redukuje swoje poczucie winy. Terapia rodzinna może pomóc odkryć różne ukryte powody otyłości u dzieci (nadopiekuńczość, bezradność).
Wiktor Szczepaniak (www.zdrowie.pap.pl)
Źródła:
Stygmatyzacja dzieci otyłych jako przykład braku akceptacji rówieśniczej
Otyłość u dzieci i młodzieży (poradnik dla rodziców)
Wspieranie dziecka z nadwagą i otyłością w społeczności szkolnej (poradnik)
