Stres u nastolatków może mieć długotrwałe konsekwencje zdrowotne

Badania z udziałem ludzi i prowadzone na zwierzętach wskazują, że zbyt silny stres doświadczany w okresie nastoletnim wyraźnie zwiększa ryzyko późniejszych problemów psychicznych. Może to wynikać m.in. ze zmian zachodzących w mózgu, który w tym czasie intensywnie się rozwija i jest szczególnie wrażliwy. Naukowcy zwracają zarazem uwagę na lepszy stan zdrowia dorosłych, którzy jako nastolatki doświadczali spokoju i szczęścia. Przypominają też, że w redukcji stresu mogą pomóc całkiem proste metody.

Fot. PAP/P. Werewka

Naukowcy z Johns Hopkins Medicine donieśli o odkryciu, że nadmierny stres doświadczany w okresie nastoletnim może zwiększać ryzyko depresji poporodowej u kobiet w dorosłości. Tak sugerują wyniki eksperymentu przeprowadzonego na myszach. Gryzonie doświadczające silnego stresu w młodym wieku wyraźnie dłużej miały podwyższony poziom kortyzolu (tzw. hormonu stresu) po urodzeniu potomstwa. Towarzyszyła temu mniejsza ruchliwość i ochota na konsumpcję cukru. 
Choć obserwacji gryzoni nie można przekładać 1:1 na ludzi, naukowcy przypominają badania, według których depresja poporodowa występuje częściej w miastach obfitujących w czynniki stresogenne.
 
Tymczasem zespół z Uniwersytetu w São Paulo w eksperymentach na szczurach zauważył niedawno, że stres w młodym wieku może zmieniać aktywność genów w mózgu. Skutkiem może być większa podatność na choroby psychiczne w dorosłości.

„Wiek nastoletni ma krytyczne znaczenie, jeśli chodzi o plastyczność mózgu, który silnie reaguje wtedy na doświadczenia społeczne” – podkreśla prof. Felipe Villela Gomes, autor publikacji, która ukazała się w piśmie „Translational Psychiatry”. „Podatność na szkodliwe społeczne i środowiskowe czynniki, takie jak traumy, zniewagi czy maltretowanie wzrasta w tym okresie. Społeczne doświadczenia mogą przy tym wpływać na podatność na stres” – wyjaśnia ekspert.

Bunt u nastolatka – to może być depresja

Myślisz, że Twój nastolatek jest po prostu niegrzeczny i głupio się buntuje? Uważaj, nieprzestrzeganie norm, złe wyniki w nauce, drażliwość, wybuchowość, pobudzenie, godziny przed komputerem - mogą być objawami depresji.

Szczególnie wrażliwa jest kora przedczołowa – informują brazylijscy naukowcy. To obszar odpowiedzialny m.in. za regulację emocji. W tym rejonie u szczurów doświadczających silnego stresu w młodości dochodziło do negatywnych zmian ekspresji genów niezbędnych do działania produkujących energię mitochondriów. Jednocześnie szczury były bardziej podatne na lęki, gorzej radziły sobie w interakcjach z innymi osobnikami, a ich możliwości poznawcze spadały.

Stres a rozwój zaburzeń psychicznych

Również badania z udziałem ludzi sugerują, że stres w młodości może mieć związek ze stanem zdrowia w dorosłości. Zespół z Uniwersytetu w Aarhus po przeanalizowaniu danych na temat prawie 12 tys. osób zauważył związek między subiektywnie odczuwanym stresem w okresie nastoletnim i ryzykiem problemów psychicznych w ciągu kolejnego roku. 
Jak podkreślają badacze, pojawiające się w młodym wieku problemy psychiczne mają ogromny wpływ na dalsze życie człowieka. U nieco ponad 2,1 proc. nastolatków zdiagnozowano zaburzenie psychiczne w uwzględnionym okresie. Przy tym odczuwany stres okazał się mieć kluczowe znaczenie. Już przy umiarkowanym subiektywnie postrzeganym stresie ryzyko rozwoju psychicznego zaburzenia rosło dwukrotnie, a przy mocno natężonym – aż sześciokrotnie. 
„Nastolatki z wysokim poziomem odczuwanego stresu były bardziej zagrożone rozwojem zaburzeń psychicznych. Interwencje redukujące stres subiektywnie postrzegany przez nastolatki potencjalnie mogą więc pomóc w zidentyfikowaniu osób silniej zagrożonych późniejszymi problemami” – podsumowują wyniki badacze z duńskiej uczelni.

Czym jest i jakie znaczenie ma dla zdrowia pozytywny afekt?

Eksperci z Harvard University spojrzeli na zagadnieni od przeciwnej strony. Według opisanego na łamach „PLoS Medicine” badania ich autorstwa, nastolatki z bardziej pozytywnym afektem mają, statystycznie, wyraźnie lepsze zdrowie psychiczne w dorosłości.
 
Pozytywny afekt wiąże się m.in. z częstszym doświadczaniem takich odczuć jak szczęście, radość, podekscytowanie czy spokój – wyjaśniają naukowcy. Przeanalizowali oni dane na temat 10 tys. mieszkańców USA, którzy w latach 90. byli nastolatkami. Uwzględnili przy tym ponad 40 parametrów odnośnie zdrowia fizycznego i psychicznego oraz zachowań sprzyjających zdrowiu i dobrym relacjom społecznym.

U nastolatków lęk może powodować problemy ze skórą

Pomiędzy niektórymi zaburzeniami psychicznymi a chorobami somatycznymi u nastolatków mogą istnieć czasowe powiązania. Dzięki ustaleniom szwajcarsko-niemieckiego zespołu naukowców można będzie lepiej leczyć zarówno ciało, jak i duszę nastolatków.

Pozytywnemu afektowi towarzyszyły wyraźnie lepsze wyniki w każdej kategorii, także po uwzględnieniu czynników towarzyszących, takich jak status społeczno-ekonomiczny. Największa różnica dotyczyła przy tym zdrowia psychicznego. W szczególności malało ryzyko ADHD/ADD, lęków, depresji i nadmiernego stresu. 
„Ważne organizacje, takie jak OECD, WHO czy ONZ nawołują różne kraje, by obok mierzonych wskaźników ekonomicznych uwzględniały w swoich planach również samopoczucie mieszkańców. Coraz więcej danych pochodzących z randomizowanych, kontrolowanych badań oraz analiz przypadków skutecznych strategii oddziałujących na całe populacje sugeruje, że pozytywny afekt można wspierać” – piszą autorzy odkrycia.

„Nasze wyniki sugerują, że rozwijanie pozytywnego afektu w wieku nastoletnim, czyli w okresie rozwoju krytycznym dla zdrowia i sprzyjających mu nastawień, to obiecujący sposób interwencji, który może wspierać trajektorię prowadzącą do lepszego zdrowia i samopoczucia w dorosłości” – dodają.

Jak zadbać o dobrostan nastolatka?

W dbaniu o właściwy rozwój i dobre samopoczucie nastolatków na pewno pomoże stabilna rodzina, spokojna atmosfera, zdrowe zainteresowanie i wsparcie opiekunów, a także bezpieczeństwo ekonomiczne. Jeśli pojawia się stres, istnieją sposoby, które pozwalają go złagodzić. Zwrócili na to niedawno uwagę specjaliści z University of California, San Francisco. Przyjrzeli się oni sytuacji młodzieży, która doświadczyła w życiu trudnych wydarzeń. 

Eksperci sprawdzili, jak młode osoby radziły sobie w czasie pandemii Covid-19. Badanie z udziałem ponad 4,5 tys. młodych ludzi pokazało, że już proste zabiegi wnoszą sporo dobrego, jeśli chodzi o redukcję stresu. Naukowcy wymieniają przy tym dbanie o swoje ciało, ćwiczenia fizyczne i troskę o odpowiedni sen. Samopoczucie badanych było też lepsze, jeśli lekcje w szkole prowadzono na żywo. 

Marek Matacz

Źródła:

Doniesienie o związku między stresem i depresją poporodową
https://www.hopkinsmedicine.org/news/newsroom/news-releases/2024/04/study-suggest-adolescent-stress-may-raise-risk-of-postpartum-depression-in-adults

Doniesienie na temat stresu w młodym wieku i możliwych zmian w mózgu
https://www.eurekalert.org/news-releases/1032657

Doniesienie na temat znaczenia pozytywnego afektu
https://www.eurekalert.org/news-releases/1038996

Praca naukowa na temat metod radzenia sobie ze stresem
https://dx.doi.org/10.1001/jamanetworkopen.2024.2076