Fentanyl – kolejna fala kryzysu uzależnień dociera do Polski?
Fentanyl to syntetyczny opioidowy lek przeciwbólowy nawet 100 razy silniejszy od morfiny. Podobnie jak ona często sprzedawany jest również jako narkotyk. Silnie uzależnia i łatwo zabija przez przedawkowanie. Wydaje się również drastycznie oddziaływać na rozwój płodu. W USA o fentanylu, często łączonym z innymi niebezpiecznymi substancjami, mówi się w kontekście kolejnej, czwartej już fali kryzysu uzależnień. Są sygnały, że teraz pojawia się również w Polsce.
zdj. Vitalii Vodolazskyi, AdobeStock
Na oddział ratunkowy Oregon Health & Science University w USA trafił niedawno 47-letni mężczyzna. Znaleziono go nieprzytomnego w pokoju hotelowym. Po serii badań lekarze postawili diagnozę – leukoencefalopatia toksyczna.
Za stan chorego odpowiadało wdychanie fentanylu. Substancja spowodowała w mózgu pacjenta zapalenie istoty białej, co groziło nieodwracalnymi uszkodzeniami a nawet zgonem. Leukoencefalopatię obserwowano już u osób stosujących heroinę, ale przypadek z Oregonu był pierwszym zarejestrowanym zdarzeniem tego typu związanym z zażywaniem fentanylu.
„Przypadek dotyczy należącego do klasy średniej, posiadającego dzieci mężczyzny w wieku blisko 50 lat, który użył fentanylu po raz pierwszy. Pokazuje to, że substancja ta może zaszkodzić każdemu” – zauważył Chris Eden, jeden z lekarzy zajmujących się pacjentem.
Zdaniem specjalisty podobnych przypadków jest z pewnością więcej, jednak niekoniecznie zostały zdiagnozowane.
„Doskonale znamy klasyczne efekty uboczne stosowania opiatów: niewydolność oddechowa, utrata świadomości, dezorientacja. Jednak zwykle nie myślimy o nieodwracalnym wpływie na mózg i takim wpływie na mózg, jaki zauważyliśmy teraz” – podkreślił Eden.
W tym przypadku historia miała dobre zakończenie. Po prawie miesiącu chory wrócił do zdrowia, a samego zdarzenia nie pamięta. Nie wszyscy mają tyle szczęścia. Podobnie jak wspomniane opiaty, również fentanyl jest wykorzystywany jako narkotyk – w postaci czystej lub jako domieszka pozwalająca uzyskać mocniejszy efekt niższym kosztem. Bywa przy tym dodawany do innych opioidów, ale też do stymulantów takich jak kokaina czy metaamfetamina. Nawet jednorazowe i niekiedy nieświadome jego przyjęcie miewa przy tym tragiczne skutki. Substancja silnie uzależnia, a do tego łatwo ją przedawkować. Czysty fentanyl o masie trzech ziarenek soli ma wystarczającą moc, by zabić dorosłego człowieka.
Oznak przedawkowania specjaliści podają kilka – bardzo wąskie źrenice, zasypianie lub utrata przytomności, wolny, słaby oddech lub jego brak, duszenie się, dochodzące z gardła dźwięki bulgotania, bezwład ciała, zimna, wilgotna skóra, zmiana barwy skóry, paznokci czy ust. W przypadku podejrzenia zatrucia fentanylem trzeba natychmiast wezwać pogotowie, a poszkodowanego utrzymywać w stanie przytomności i oddychającego.
Jeśli brak jest oddechu, trzeba przeprowadzić resuscytację ofiary. Oddychającą należy natomiast ułożyć na boku, aby się nie zakrztusiła, i monitorować aż do przyjazdu lekarza.
Aby ograniczyć ryzyko przedawkowania czy nieświadomego przyjęcia niebezpiecznej substancji, można wyposażyć się w niedrogie testy, które pozwalają w kilka minut wykryć jej obecność. Osoby podejrzewające u siebie uzależnienie od fentanylu lub innych opioidów powinny jak najszybciej zgłosić się po fachową pomoc terapeutyczną.
Jak fentanyl wpływa na ciążę?
Destrukcyjne dla organizmu skutki przyjmowania fentanylu mogą dotyczyć nie tylko samych uzależnionych. Lekarze zaczynają obserwować możliwy wpływ tej substancji na dzieci przyjmujących narkotyk matek. Pod koniec 2023 roku specjaliści z Nemours Children’s Health, Delaware Valley donieśli o niepokojącym odkryciu. W grupie dziesięciorga niemowląt zauważyli alarmujące zmiany – mniejszą głowę, niski wzrost, szczelinę w podniebieniu, deformacje narządów płciowych, stóp i dłoni. Towarzyszył temu charakterystycznie zmieniony wygląd twarzy.
Badanie było niewielkie – przyznają naukowcy, którzy nie byli w stanie określić, w jakich ilościach ciężarne kobiety przyjmowały fentanyl. Zwracają jednak uwagę, że w swoich obserwacjach nie są odosobnieni – inni lekarze także donosili o podobnych przypadkach o różnym nasileniu wymienionych zmian.
„Biorąc pod uwagę, że nadużywanie fentanylu stało się epidemią, ważne jest rozpoznawanie opisanego zaburzenia. Podobnie do alkoholu, który wywołuje alkoholowy zespół płodowy z długotrwałymi fizycznymi i rozwojowymi skutkami, to nowe zaburzenie może wpływać na wiele niemowląt w sposób zmieniający życie” – ostrzega autorka badania dr Karen W. Gripp.
Kryzys fentanylowy dotarł do Polski
Według opublikowanego na łamach pisma „International Journal of Drug Policy” opracowania autorstwa ekspertów z NYU Langone Health, w latach 2017-2023 w USA liczba przypadków przechwycenia nielegalnego fentanylu wzrosła o 1700 proc., czyli 18-krotnie. Jeszcze większy wzrost odnotowała sama liczba nielegalnie dystrybuowanych tabletek z fentanylem: z niecałych 50 tys. w 2017 r. do ponad 115 mln w roku 2023. To skok aż o 2300 razy! Jednocześnie znaczna część tabletek była rozprowadzana jako leki innego rodzaju (np. oksykodon czy benzodiazepiny).
„Dostępność nielegalnego fentanylu nadal w USA szybuje. Szczególnie alarmujący jest napływ tabletek z tą substancją” – ocenił prof. Joseph J. Palama, autor opracowania.
Amerykańscy specjaliści mówią o epidemii. Jak podkreślają, wskutek rozpowszechnienia fentanylu drastycznie wzrosła liczba ofiar śmiertelnych kryzysu uzależnień. Było to podstawą do rozpoznania trzeciej fazy trwającego od ponad 20 lat kryzysu opioidowego. Sytuacja nadal się pogarsza: jeszcze większe żniwo zbiera obecna, czwarta fala kryzysu związana z coraz powszechniejszym łączeniem fentanylu ze stymulantami.
Problem dotyczy przy tym nie tylko USA. Od niedawna prasę obiegają wiadomości o tym, że niebezpieczna substancja jest przyczyną tragedii także w Polsce: w kwietniu 2023 roku TVP3 Warszawa poinformowała, że w mazowieckim Żurominie z powodu przedawkowania fentanylu zmarły trzy młode osoby. Być może z substancją tą można powiązać także inne, wcześniejsze zgony.
Marek Matacz dla zdrowie.pap.pl
Źródła:
Poświęcona fentanylowi witryna Centers for Disease Control and Prevention
Poświęcona fentanylowi witryna National Institute on Drug Abuse
Doniesienie o przypadku uszkodzenia mózgu
Doniesienie o nasileniu handlem nielegalnym fentanylem
Doniesienie no dzieciach matek uzależnionych od fentanylu
Doniesienie o zgonach z powodu zażycia fentanylu w Żurominie
