Komórki macierzyste krwi pępowinowej i ich zastosowanie w rzadkich chorobach metabolicznych - co wiemy w 2024 roku?
W ostatnich kilku latach widać wzrost zainteresowania krwią pępowinową jako źródłem komórek macierzystych w leczeniu różnych chorób. Dotyczy to zwłaszcza rzadkich chorób metabolicznych. Jak potwierdzają wyniki badań klinicznych aby leczenie było możliwe konieczna jest szybka ścieżka diagnostyczna.
W ostatnim dniu lutego od lat na całym świecie obchodzony jest Światowy Dzień Chorób Rzadkich. Jest ich ok. 8 tysięcy, na każdą z nich choruje nie więcej niż 5 na 10 tysięcy osób.
Lista chorób rzadkich występujących w Polsce obejmuje 650 187 jednostek chorobowych. To najczęściej ciężkie, często zagrażające życiu schorzenia. Przez to, że choroby rzadkie dotyczą niewielkiej liczby osób, ich zdiagnozowanie bywa wyjątkowo trudne i często opóźnia się o wiele lat.
Grupa chorób rzadkich jest również zróżnicowana: obejmuje dużo chorób genetycznych, wśród których są, np. wrodzone zaburzenia metabolizmu takie jak: choroby spichrzeniowe oraz peroksysomalne. Do chorób rzadkich należą również wrodzone niedobory odporności i niektóre choroby neurodegeneracyjne, np. stwardnienie zanikowe boczne. Ważną cechą większości chorób rzadkich jest ich nieuleczalność. Stając naprzeciw temu wyzwaniu, naukowcy z całego świata badają możliwości zastosowania komórek macierzystych w chorobach rzadkich. Do jakich wniosków doszli przez lata?
Dla niektórych genetycznych zaburzeń metabolizmu i wrodzonych niedoborów odporności transplantacja krwiotwórczych komórek macierzystych to jedyny sposób na wyleczenie.
Zespół Hurler
Najlepsze wyniki w leczeniu chorób metabolicznych z wykorzystaniem przeszczepienia krwiotwórczych komórek macierzystych wykazano przy zespole Hurler (mukopolisacharydoza typu I). Chorobę tę zalicza się do lizosomalnych chorób spichrzeniowych. Częstość jej występowania to 1:100 000.
Jeśli to choroba genetyczna, to jak działa przeszczepienie komórek macierzystych?
„Przeszczepienie komórek krwiotwórczych od osoby zdrowej, których źródłem jest np. krew pępowinowa lub szpik kostny prowadzi do przywrócenia syntezy brakującego enzymu. Enzym jest wchłaniany przez komórki nerwowe i w ten sposób zapobiega degeneracji układu nerwowego” - tłumaczy prof. Emilian Snarski, Dyrektor Medyczny Polskiego Banku Komórek Macierzystych oraz Kierownik Klinicznego Oddziału Hematologii w Zielonej Górze. „W Polsce, taką terapię zastosowano po raz pierwszy u pacjentów w Klinice „Przylądek Nadzei” we Wrocławiu” - dodaje.
Profesor Emlian Snarski podkreśla, że kluczowe dla zastosowania przeszczepienia komórek macierzystych w chorobach metabolicznych jest odpowiednio wczesna trafnie postawiona diagnoza. Tezę tę potwierdzają wyniki badań klinicznych nad zastosowaniem krwi pępowinowej w zespole Hurler: 97 dzieciom z rozpoznanym Zespołem Hurler przeszczepiono komórki macierzyste krwi pępowinowej, średni wiek pacjentów to 10,8 miesięcy. Wskaźnik 5- letnich przeżyć po transplantacji wynosił 88 proc.
Profesor Snarski wyjaśnia, że komórki z krwi pępowinowej są preferowanym źródłem komórek macierzystych w leczeniu rzadkich genetycznie uwarunkowanych chorób metabolicznych u dzieci, ponieważ poza szybką dostępnością mają również niższe ryzyko wystąpienia choroby przeszczep przeciwko gospodarzowi.
Choroba Krabbego
Kolejnym przykładem rzadkiej choroby metabolicznej, gdzie przeszczepienie komórek macierzystych krwi pępowinowej przynosi efekty, jest choroba Krabbego, jedna z grupy chorób genetycznych zwanych leukodystrofiami. Większość z nich ma podłoże genetyczne, ich przebieg kliniczny jest ciężki; często stwarzają zagrożenie życia lub powodują przewlekłą niepełnosprawność.
„U chorego szybko dochodzi do zaburzeń połykania, oddychania, ślepoty, głuchoty. Niemowlę umiera zwykle do 2. roku życia” -tłumaczy prof. Magdalena Chrościńska- Krawczyk, neurolog z Uniwersyteckiego Szpitala Dziecięcego w Lublinie.
Nadzieją dla dzieci chorych na Chorobę Krabbego jest wczesna diagnostyka i szybki przeszczep krwiotwórczych komórek macierzystych, który powinien być wykonany do 2. roku życia chorego.
„Czas jest kluczowy w chorobach neurodegeneracyjnych, bo nie da się odzyskać tego, co zostało już stracone – wyjaśnia neurolog. – Tego typu zabiegi powinno się wykonywać jak najwcześniej, jeszcze w fazie bezobjawowej lub skąpoobjawowej, gdy procesy neurodegeneracyjne są jak najmniej zaawansowane. To co przynosi nadzieję, choć na razie to tylko jeden przypadek to terapia komórkami mezenchymalnymi -Dzięki zgodzie komisji bioetycznej udało mi się zastosować komórki macierzyste mezenchymalne u pacjenta, u którego na przeszczepienie było za późno. Zdecydowaliśmy się włączyć go do innowacyjnej terapii komórkami macierzystymi, dzięki czemu zahamowaliśmy rozwój choroby” - dodaje prof. Magdalena Chrościńska-Krawczyk. „Jeśli chodzi o zastosowaniu innych opcji terapeutycznych tj. Terapia białkami chaperonowymi czy enzymatyczna terapia zastępcza to jeśli chodzi o chorobę Krabbego są obecnie w fazie badań na modelach zwierzęcych”.
Przeszczepienie szpiku
Komórki macierzyste krwi pępowinowej mają zastosowanie w około 80 chorobach hematologicznych i onkologicznych. W Polsce stosowane są w procedurze zwanej powszechnie pod nazwą pod nazwą „przeszczepienie szpiku”. Jest to procedura refundowana przez Narodowy Fundusz Zdrowia i dotyczy również chorób metabolicznych i niedoborów odporności, w których często przeszczepienie jest standardowym i preferowanym leczeniem. Zastosowanie u pacjentów, u których standardowe leczenie nie przynosi rezultatu to procedura medycznego eksperymentu leczniczego i aby ją rozpocząć każdorazowo konieczna jest zgoda właściwej komisji bioetycznej.
***
Polski Bank Komórek Macierzystych to polska firma biotechnologiczna, która od ponad 20 lat specjalizuje się w pobieraniu, preparatyce i przechowywaniu komórek macierzystych krwi pępowinowej i sznura pępowiny do późniejszego wykorzystania. PBKM jako jedyny bank w Polsce jest akredytowany przez American Association of Blood Banks, jest również regularnie audytowany przez Krajowe Centrum Bankowania Tkanek i Komórek, sprawdzającym z ramienia Ministerstwa Zdrowia poprawność dokonywanych procesów i stosowanych procedur. Jako jedyny bank w Polsce posiada rekomendację Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników. PBKM wraz z oddziałami w Europie tworzy Grupę FamiCord, największy w Europie i trzeci co do wielkości na świecie bank komórek macierzystych. Jako lider PBKM jest również odpowiedzialny społecznie - jest organizatorem Akcji Dni Krwi Pępowinowej oraz Programu „NA ratunek”, który powstał w celu ratowania życia i zdrowia chorych dzieci.
Źródła:
www.chorobyrzadkie.gov, [data dostępu 26.02.2024]
Tan EY, Boelens JJ, Jones SA, Wynn RF. Hematopoietic Stem Cell Transplantation in Inborn Errors of Metabolism. Front Pediatr. 2019 Oct 25;7:433.
Castagnoli R, Delmonte OM, Calzoni E, Notarangelo LD. Hematopoietic Stem Cell Transplantation in Primary Immunodeficiency Diseases: Current Status and Future Perspectives. Front Pediatr. 2019 Aug 8;7:295.
Lum SH, Orchard PJ, Lund TC, Miller WP, Boelens JJ, Wynn R. Outcome After Cord Blood Transplantation Using Busulfan Pharmacokinetics-Targeted Myeloablative Conditioning for Hurler Syndrome. Transplant Cell Ther. 2021 Jan;27(1):91.e1-91.e4. doi: 10.1016/j.bbmt.2020.08.033
https://www.ebmt.org/annual-report-2022 [data dostępu 26.02.204]
