Gdy dojrzewanie zaczyna się zbyt wcześnie

O przedwczesnym dojrzewaniu mówimy, gdy zaobserwujemy jego objawy u dziewcząt przed 8., a u chłopców przed 9. rokiem życia. Warto znać przyczyny takiej sytuacji i wiedzieć, kiedy sygnały są alarmujące. Nierzadko bowiem przyczyną przedwczesnego dojrzewania są poważne schorzenia.

Rys. Krzysztof "Rosa" Rosiecki
Rys. Krzysztof "Rosa" Rosiecki

Wbrew niektórym przekonaniom zaburzeniom dojrzewania nie można zapobiec. Popularna jest teoria o niekorzystnym wpływie karmienia niemowląt mięsem kurczaków na występowanie u dziewczynek powiększenia gruczołów piersiowych. Na szczęście jest to jedynie teoria, która w toku badań nie znalazła potwierdzenia.

Na pewno warto bacznie obserwować dziecko i gdy coś wydaje nam się nieprawidłowe, udać się do lekarza, by ocenił, czy są powody do niepokoju. Nie bójmy się pytać, szczególnie, że za wieloma przypadkami przedwczesnego dojrzewania stoi poważna medyczna przyczyna.

U dziewczynek pierwszym sygnałem dojrzewania jest powiększenie się gruczołów piersiowych, przy czym może dotyczyć tylko jednego z nich, u chłopców dochodzi do powiększenia objętości jąder lub pojawienia się owłosienia na wzgórku łonowym lub pod pachami. Zauważalne jest ponadto przyspieszenie wzrastania, zmiana zapachu potu, czasem pojawienie się zmian łojotokowych na twarzy.

- Nie zawsze takie objawy u młodszych dzieci to patologia. Dość często występują tzw. łagodne warianty przedwczesnego dojrzewania zwłaszcza u dziewczynek - uspokaja prof. Jerzy Starzyk z Kliniki Endokrynologii Dzieci i Młodzieży w Katedrze Pediatrii - Instytutu Pediatrii Collegium Medicum UJ.

Fot. PAP/Uczennice biorące udział w programie Zdrowa JA

Dorastające dziewczyny potrzebują wsparcia

Nastoletnie Polki nie są otyłe - to marginalny problem w tej grupie. Mają niską samoocenę, przestają się ruszać, nieprawidłowo się odżywiają. Obejrzyj relację z konferencji, na której przedstawiono skuteczne metody wspierające nastoletnie dziewczyny.

Zaleca jednak, by być uważnym, bo w cięższych przypadkach przyczyną mogą być zmiany rozrostowe ośrodkowego układu nerwowego. Jeśli rozpoznane zostaną za późno lub w ogóle jest nie będą leczone, może dojść do ciężkich zaburzeń rozwoju somatycznego i psychosocjalnego, a w przyszłości – u dziewczynek - stanowić ryzyko rozwoju nowotworów piersi i jajników.

Prawidłowe etapy rozwoju

Aby mówić o przedwczesnym dojrzewaniu warto najpierw wspomnieć o prawidłowym rozwoju płciowym. Specjaliści określają go w skali Tannera.  Istnieją dwie wersje: dla dziewczynek (dotyczy budowy piersi) i chłopców (dotyczy budowy narządów płciowych). W każdej z nich wyróżnia się pięć etapów rozwoju płciowego. Etap pierwszy oznacza okres przed rozpoczęciem dojrzewania, a etap piąty – pełną dojrzałość płciową. 

Skala Tannera dla dziewcząt

  • Stopień I: otoczka brodawki piersiowej blada, płaska; brak owłosienia w okolicy łonowej.
  • Stopień II: piersi nieznacznie uwypuklone, brodawka sutkowa powiększona; w okolicy łonowej pojawiają się pierwsze włosy.
  • Stopień III: piersi wyraźnie powiększone, powiększa się również brodawka sutkowa; owłosienie łonowe staje się wyraźnie widoczne i pojawia się nie tylko wokół warg sromowych, ale także na wzgórku łonowym; cechy dodatkowe: pojawienie się owłosienia pod pachami, trądziku.
  • Stopień IV: brodawka sutkowa tworzy dodatkowe uwypuklenie na piersi; owłosienie łonowe staje się gęste, ale nie wyrasta w rejonie ud.
  • Stopień V: moment osiągnięcia dojrzałości płciowej – piersi mają wygląd jak u dorosłych kobiet, brodawka sutkowa jest uwypuklona, piersi stają się zaokrąglone; owłosienie łonowe może pojawić się także w okolicy ud; ważne: brak rozrostu owłosienia na brzuch.

Skala Tannera dla chłopców

  • Stopień I: jądra mają wielkość poniżej 2,5 cm, moszna i prącie mają rozmiar i proporcje podobne jak we wczesnym dzieciństwie; brak jest owłosienia łonowego.
  • Stopień II: jądra są nieznacznie powiększone (mają rozmiar około 3 cm), prącie jest nieco dłuższe i szersze; w okolicy nasady prącia pojawiają się włosy łonowe.
  • Stopień III: jądra wyraźnie się powiększają i mają rozmiar około 3,6 cm, prącie i moszna powiększają się; włosy łonowe nadal wyrastają głównie w okolicy nasady prącia, ale stają się gęste i kręcone; cechy dodatkowe: przyrost masy mięśniowej, łamanie się głosu.
  • Stopień IV: jądra zwiększają się do rozmiaru około 4,1-4,5 cm, prącie zaczyna odpowiadać długości worka mosznowego i staje się dłuższe i szersze; owłosienie łonowe staje się gęste i pojawia się także na wzgórku łonowym, natomiast nie wyrasta w okolicy ud; skóra na mosznie staje się ciemniejsza (jest to związane z jej większą pigmentacją); cechy dodatkowe: pojawienie się owłosienia pod pachami, mutacji głosu oraz trądziku.
  • Stopień V: moment osiągnięcia dojrzałości płciowej – jądra mają rozmiar około 4,5 cm, narządy rozrodcze (prącie i moszna) wyglądem przypominają narządy dorosłego mężczyzny; owłosienie łonowe pojawia się także w okolicy ud; cechy dodatkowe: pojawienie się owłosienia na twarzy, dojrzała, męska postura, zanik ginekomastii (przerost sutka u płci męskiej).

Pierwszej miesiączki u dziewcząt można się spodziewać w okresie około trzech lat od początku rozwoju płciowego, czyli początku powiększenia piersi, najczęściej ok. 13. r. ż.

Fot. PAP/P. Werewka

Niepokoje pierwszych miesiączek

Cykle miesiączkowe nastolatek przez jakiś czas są nieregularne, może im towarzyszyć spora utrata krwi. Najczęściej to normalne. Ale bywa, że nastolatki powinny skonsultować się z lekarzem. Sprawdź, kiedy.

U chłopców powiększenie prącia ma miejsce w okresie około jednego roku od rozpoczęcia się powiększenia jąder.

Tzw. skok wzrostowy (szybkie przybywanie wzrostu) występuje u dziewcząt ok. 11. r. ż., a u chłopców o około 2,5 roku później. To powoduje, że dziewczęta są przejściowo wyższe od chłopców.

Przyczyny przedwczesnego dojrzewania

Jest wiele przyczyn przedwczesnego dojrzewania;  mogą to być zmiany czynnościowe (nieprawidłowe działanie organu) lub strukturalne (nieprawidłowa budowa) podwzgórza i przysadki, jajników, jąder  albo nadnerczy, co powoduje przedwczesne wydzielanie przez jajniki lub jądra albo nadnercza hormonów płciowych żeńskich (estradiolu) i męskich (testosteronu).

- Te z kolei, działając na receptory estrogenowe lub androgenowe zlokalizowane w tkankach organizmu i organach, powodują rozwój zewnętrzny i wewnętrzny narządów płciowych, a więc przedwczesne pojawienie się cech płciowych, o których była mowa wcześniej, przyspieszenie wzrastania i dojrzałości kości, które są charakterystyczne dla przedwczesnego dojrzewania i pobudzenie seksualne nieadekwatne do rozwoju psychosocjalnego dziecka, co niesie ze sobą ryzyko nadużyć seksualnych i nieprawidłowego zachowania i rozwoju dziecka w przedszkolu czy szkole – wyjaśnia specjalista.

Przedwczesne dojrzewanie dotyczy jednego na 5 tys. dzieci w populacji ogólnej, co oznacza, że rocznie w Polsce jest rozpoznawanych około 70 takich przypadków. 

- Dziewczęta chorują dziewięć razy częściej niż chłopcy. Na szczęście u nich przyczyny przedwczesnego dojrzewania są zazwyczaj łagodniejsze. Najczęściej to zmiany czynnościowe podwzgórza (w 80 proc.). Niestety, u chłopców sytuacja jest odwrotna, bo 80 proc. stanowią zmiany strukturalne rozrostowe, genetycznie uwarunkowane, zarówno podwzgórza jak i przysadki, oraz gonad i nadnerczy, a tylko 20 proc. są to zmiany czynnościowe – mówi endokrynolog.

Przyczyną  przedwczesnego dojrzewania może być też drobny guzek okolicy podwzgórza. To niewielka część mózgu odpowiedzialna - w uproszczeniu - za sygnał pobudzający przysadkę i gonady do wydzielania hormonów płciowych. Inne przyczyny to choroba nadnerczy lub hormonalnie czynny guz. 

Do najczęstszych zmian strukturalnych przysadki i podwzgórza powodujących przedwczesne dojrzewanie należy hamartoma podwzgórza (łagodna zmiana nienowotworowa). Odpowiada ona za ok. 30 proc. wszystkich jego przypadków. Kolejną przyczyną jest torbiel nadsiodłowa pajęczynówki, spowodowana zaburzeniem przepływu płynu mózgowego (10 proc. przypadków). W ok. 3 procentach przyczyną przedwczesnego dojrzewania jest glejak (typ nowotworu tkanek mózgu) skrzyżowania nerwów wzrokowych.

Zdarza się, że dojrzewać zaczynają dziewczynki w wieku niemowlęcym – najczęściej dochodzi wtedy u nich do wytworzenia torbieli jajników, które w konsekwencji zaczynają wydzielać estradiol, co powoduje całą kaskadę zdarzeń związanych z dojrzewaniem.

Fot. PAP/Zdjęcie ilustracyjne

Bolesne miesiączki – objaw endometriozy

Silne bóle miesiączkowe? Nie lekceważ ich! To może być endometrioza. Wczesne wykrycie tej choroby to nie tylko szansa na zmniejszenie dolegliwości, ale też zapobieżenie powikłaniom.

Kolejna przyczyna strukturalna to guzy jajników i jąder oraz guzy nadnerczy wydzielające zarówno androgeny jak i astrogeny, czy też rak nadnerczy powodujący jednocześnie zespół Cushinga, przedwczesne dojrzewanie i nadciśnienie tętnicze.

Przedwczesne dojrzewanie: diagnoza

- W diagnostyce przedwczesnego dojrzewania  znaczenie ma odpowiednie postępowanie według kolejnych etapów. Pierwszy z nich to badanie fizykalne połączone z wywiadem - gdy rozpoznamy dwie wcześniej wspomniane cechy kojarzone z dojrzewaniem, mówimy o progresywnym przedwczesnym dojrzewaniu. Jeśli jednocześnie występują objawy neurologiczne, to jest duże prawdopodobieństwo, że mamy do czynienia z centralną przyczyną zmianą strukturalną w okolicy podwzgórza i przysadki. Jeśli te zmiany są połączone z przyspieszonym z rozstaniem i przyspieszonym wiekiem kostnym to mamy tzw. triadę objawów, która jest bardzo charakterystyczna dla przedwczesnego dojrzewania. Każdy z takich pacjentów powinien być skierowany do ośrodka referencyjnego, w którym istnieje możliwość przeprowadzenia badań specjalistycznych oraz włączenia specjalistycznego leczenia – mówi prof. Starzyk.

O co chodzi z przyspieszonym wiekiem kostnym?

Może on świadczyć o przyspieszeniu tempa wzrastania. W razie podejrzenia tej nieprawidłowości, lekarz może zlecić zdjęcie RTG dłoni i nadgarstka w celu określenia stopnia dojrzewania kośćca. Przyspieszenie tzw. wieku kostnego jest bowiem informacją, że choć dziecko w chwili rozpoznania jest relatywnie wysokie, to zbyt wcześnie przestanie rosnąć i będzie miało niski wzrost ostateczny.

Lekarz zazwyczaj zleca badania hormonalne, które obejmują oznaczenie w surowicy krwi stężenia gonadotropin (LH i FSH) i steroidów płciowych (estradiolu i testosteronu), co pozwala na wstępne ustalenie przyczyny przedwczesnego dojrzewania. Jeżeli objawy sugerują genetycznie uwarunkowane zaburzenie funkcji nadnerczy (można to na przykład podejrzewać, gdy pojawia się owłosienie płciowe przy braku powiększenia jąder u chłopca lub gruczołów piersiowych u dziewcząt), konieczne jest oznaczenie 17-hydroksyprogesteronu, androstenedionu i testosteronu. Wykonuje się też oznaczenie hormonów nadnerczowych w dobowej zbiórce moczu.

Fot. PAP

Pierwsze niepokojące sygnały zaburzeń rozwoju u dzieci

Każde dziecko ma swoje tempo rozwoju. Jeśli jednak przez jakiś czas nie widzimy postępu czy zmiany w zakresie umiejętności malucha, a może dochodzi do regresu, jest to powód do uzasadnionego niepokoju – mówi dr hab. Przemysław Tomalski z Wydziału Psychologii UW.

Zwiększone stężenie gonadotropin (LH i FSH) wskazuje na podwzgórzową przyczynę dojrzewania. Dziecko wymaga wtedy wykonania badania przysadki i podwzgórza metodą rezonansu magnetycznego w celu wykluczenia guzka tej okolicy.

U dziewczynek z nieprawidłowym stężeniem hormonów wskazane jest również wykonanie badania USG macicy i jajników.

Przedwczesne dojrzewanie: leczenie

Dziecko z łagodnym powiększeniem gruczołów piersiowych wymaga jedynie okresowej (co 6 miesięcy) kontroli u endokrynologa dziecięcego z ewentualnym monitorowaniem dojrzewania kośćca. To samo dotyczy dziecka z izolowanym owłosieniem płciowym, u którego wykluczono patologiczną przyczynę.

Leczenie przedwczesnego dojrzewania pochodzenia podwzgórzowego, po wykluczeniu guzka tej okolicy, polega na domięśniowym podawaniu leku o przedłużonym działaniu, który wygasza wydzielanie gonadotropin. W Polsce podaje się tryptorelinę o przedłużonym uwalnianiu domięśniowo co 4 tygodnie. Terapia hamuje proces dojrzewania oraz zapobiega dalszej progresji dojrzewania kośćca. Powoduje to nie tylko ustąpienie objawów dojrzewania, ale wpływa korzystnie na wzrost ostateczny pacjenta. Leczenie prowadzi się nią na ogół do 10.–11. roku życia, po czym pacjenci rozpoczynają prawidłowe dojrzewanie.

Leczenie przedwczesnego dojrzewania pochodzenia nadnerczowego wymaga stałego podawania glikokortykosteroidów. Terapię zleca specjalista endokrynolog dziecięcy.

Monika Wysocka, zdrowie.pap.pl

Źródła:
Wykład prof. Jerzego Starzyka „Co nowego w diagnozowaniu i terapii przedwczesnego dojrzewania” podczas III Kongresu Polaków 25-26.10.2021.
Artykuł na portalu Medycyny Praktycznej na temat przedwczesnego dojrzewania

Autorka

Monika Grzegorowska

Monika Grzegorowska - O dziennikarstwie marzyła od dziecka i się spełniło. Od zawsze to było dziennikarstwo medyczne – najciekawsze i nie do znudzenia. Wstępem była obrona pracy magisterskiej o błędach medycznych na Wydziale Resocjalizacji. Niemal całe swoje zawodowe życie związała z branżowym Pulsem Medycyny. Od kilku lat swoją wiedzę przekłada na bardziej przystępny język w Serwisie Zdrowie PAP, co doceniono przyznając jej Kryształowe Pióro. Nie uznaje poranków bez kawy, uwielbia wieczory przy ogromnym stole z puzzlami. Życiowe baterie ładuje na koncertach i posiadówkach z rodziną i przyjaciółmi.

ZOBACZ TEKSTY AUTORKI

ZOBACZ PODOBNE

  • Adobe Stock

    Dysleksja rozwojowa: jej objawy pojawiają się już w przedszkolu!

    U dziecka z trudnościami w czytaniu i pisaniu, które nie otrzyma odpowiedniego wsparcia, nieuchronnie pojawiają się niepowodzenia szkolne, które z czasem mogą doprowadzić do rozwoju wtórnych zaburzeń emocjonalnych. Lepiej więc nie lekceważyć pierwszych objawów dysleksji rozwojowej u dzieci. Dobrze też pamiętać, że dysleksja nie uniemożliwia uzyskiwania wielkich nawet osiągnięć. W gronie dyslektyków znajdziemy I. Newtona, J.Ch. Andersena i Agatę Christie.

  • Rys. PAP/j. Turczyk

    Jak się lepiej uczyć? Jest kilka trików

    Ręka do góry - kto lubił, albo lubi chodzić do szkoły! Kto lubi spędzać całe godziny w ławkach, wkuwać nazwy rzek, daty bitew albo zapamiętywać, co ma płucotchawki, a co nibynóżki? Czy pojawi się las rąk, czy może niezręczna cisza? Można chyba postawić orzechy przeciwko kamykom, że przynajmniej wiele osób będzie trzymało ręce w dole. Tylko dlaczego?

  • Piotr, AdobeStock

    Trudna droga do zabezpieczenia macierzyństwa

    Obowiązująca w Polsce Ustawa o leczeniu niepłodności z 2015 roku dopuszcza możliwość pobrania i zamrożenia komórek jajowych tylko przy odpowiednich wskazaniach medycznych. Nie ma w Polsce żadnej legalnej możliwości mrożenia oocytów, jeśli kobieta jest zdrowa, ale chce zabezpieczyć swoją płodność. O drodze do tego opowiedziała Serwisowi Zdrowie Magdalena Fidor.

  • Fot. PAP/ Książka z wierszami Juliana Tuwima wyd. przez Wydawnictwo Wilga, 2004

    Warto czytać dzieciom, nawet niemowlętom

    Kiedyś była to intuicja, ale aktualnie dysponujemy badaniami, pokazującymi korzystny wpływ głośnego czytania książek dzieciom i wpływ bogactwa słownego na rozwój ich mózgu – mówi prof.  Teresa Jackowska, prezes zarządu Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego. Małym dzieciom warto czytać codziennie. Korzyści jest mnóstwo, oprócz oczywistej przyjemności ze spędzania z dzieckiem czasu.

NAJNOWSZE

  • zdj. AdobeStock

    Śmiertelnie niebezpieczne trutki

    W ostatnich tygodniach miało miejsce kilka tragicznych w skutkach zatruć preparatami do zwalczania gryzoni. „To szokujące sytuacje, do których nie powinno dojść, zasady stosowania tych preparatów są jasne, wystarczy uważnie przeczytać etykietę” – uważa Paweł Kaczmarczyk, specjalista branży pestcontrol.

  • Dysleksja rozwojowa: jej objawy pojawiają się już w przedszkolu!

  • Czy czerwone światło będzie leczyć oczy?

  • Bezpłatne szczepienia przeciwko krztuścowi w ciąży: co warto wiedzieć?

  • Fałszywie dodatnie wyniki zniechęcają do kolejnych badań

  • PAP/Klaudia Torchała

    W górach lęk może przerodzić się w panikę. To śmiertelnie niebezpieczne!

    W górach, szczególnie tych wysokich, nawet mały błąd czy drobna niedyspozycja mogą kosztować zdrowie lub życie. Dlatego nie należy lekceważyć żadnego sygnału ostrzegawczego płynącego z ciała. To może być niewielki lęk czy ból. Co zrobić jednak, gdy już dojdzie do kryzysu, np. dopadnie nas lub kogoś z naszego otoczenia panika? Przede wszystkim: nie czekać z wezwaniem pomocy – radzą eksperci medycyny i ratownictwa.

  • Wapowanie - „sport” nastolatków

  • Nie tylko szczepienia przeciw HPV ważne w prewencji raka szyjki macicy