Dlaczego pamięć płata nam figle

Pamięć to podstawa, a przynajmniej  jeden z fundamentów naszej tożsamości. To dzięki niej uczymy się, budujemy relacje i planujemy przyszłość. Dlatego tak nas niepokoi, gdy pamięć płata nam figle.

Adobe
Adobe

Dlaczego czasem zapominamy, co mieliśmy zrobić przed chwilą, a innym razem miewamy déjà vu – dziwne poczucie, że już wcześniej doświadczyliśmy danej sytuacji? Dlaczego czasem pamiętamy języki obce sprzed lat, a nie potrafimy przypomnieć sobie twarzy bliskich osób? Dlaczego czujemy, że coś jest „na końcu języka”, ale nie możemy sobie tego przypomnieć? Takie pytania, prędzej czy później, nurtują każdego z nas. Oczywiście naukowcy już się nad nimi pochylili.

Czy pamięć można zmierzyć?

W starożytnej Grecji pamięcią zajmowano się przede wszystkim w ujęciu filozoficznym. Platon uważał, że pamięć nie dotyczy wyłącznie doświadczeń zmysłowych, ale stanowi most łączący człowieka z uniwersalnymi prawdami. Arystoteles, uczeń Platona, przedstawił bardziej pragmatyczne podejście do pamięci. Według niego pamięć jest zdolnością umysłu do przechowywania i odtwarzania przeszłych doświadczeń. Arystoteles zaproponował też wczesną teorię związaną z „wrażeniami” i „śladami pamięciowymi,” które powstają w umyśle w wyniku doświadczeń zmysłowych.

W XIX wieku, wraz z rozwojem nauk przyrodniczych, pojawiły się bardziej precyzyjne badania nad pamięcią. Hermann Ebbinghaus, niemiecki psycholog, był jednym z pierwszych, którzy systematycznie badali mechanizmy pamięci eksperymentalnie. Wprowadził pojęcie „krzywej zapominania” i udowodnił, że pamięć można mierzyć ilościowo.
 

zdj. AdobeStock

Utrata pamięci to nie zawsze choroba Alzheimera

Naukowcy z amerykańskiej Mayo Clinic ustalili nowe kryteria zespołu utraty pamięci u osób starszych, który można pomylić z chorobą Alzheimera. Jest jednak dobra wiadomość: zespół neurodegeneracyjny z przewagą układu limbicznego (LANS) postępuje wolniej i ma lepsze rokowanie.


Obecnie pamięć jest badana w ramach różnych dyscyplin, od neurobiologii po psychologię kognitywną. Wszystkie są jednak zgodne, że pamięć to złożony proces angażujący wiele obszarów mózgu, takich jak hipokamp, kora przedczołowa czy ciało migdałowate. Według teorii modelu wielomagazynowego (Atkinson i Shiffrin, 1968) pamięć dzieli się na sensoryczną, krótkotrwałą i długotrwałą. Każda z tych struktur ma odmienną rolę: pamięć sensoryczna przechowuje bodźce w czasie milisekund, pamięć krótkotrwała – informacje przez kilka minut, a pamięć długotrwała pozwala na ich przechowywanie przez lata.
 

Jednak pamięć nie jest perfekcyjnym rejestratorem. Procesy takie jak konsolidacja (utrwalanie informacji w pamięci długotrwałej) czy rekonsolidacja (ponowne przetwarzanie wspomnień w momencie ich odtwarzania) są podatne na zakłócenia. Na przykład déjà vu, zjawisko polegające na poczuciu, że przeżywana sytuacja już miała miejsce, może wynikać z krótkotrwałego zakłócenia w synchronizacji między półkulami mózgowymi. Badania sugerują, że déjà vu może być także skutkiem chwilowej aktywacji pamięci długotrwałej, która tworzy fałszywe wrażenie znajomości.

Mam to na końcu języka

Innym powszechnym zjawiskiem jest tzw. fenomen końca języka (ang. Tip of the Tongue Phenomenon, TOT). To chwilowe zaburzenie pamięci, w którym osoba ma poczucie, że zna określoną informację, na przykład nazwisko, słowo czy nazwę, ale nie jest w stanie jej sobie przypomnieć. Związane jest z pamięcią semantyczną (odpowiedzialną za fakty i pojęcia) oraz mechanizmami dostępu do słów w pamięci leksykalnej. Zwykle uczucie to ustępuje, gdy mózg w końcu „odnajdzie” brakujące połączenie, co często dzieje się spontanicznie, nawet po dłuższym czasie.

Do najciekawszych zaburzeń pamięci należą m.in. amnezja i fuzja. Amnezja to utrata pamięci, która może wystąpić w wyniku urazu mózgu, choroby, udaru czy traumatycznych przeżyć. Dzieli się na dwa główne typy: amnezję wsteczną, w której osoba traci wspomnienia sprzed określonego wydarzenia oraz amnezję następczą, utrudniającą zapamiętywanie nowych informacji. Znany jest przypadek pacjenta , który po operacyjnym usunięciu hipokampu stracił zdolność tworzenia nowych wspomnień.

Z kolei fuzja pamięci polega na mieszaniu wspomnień z różnych źródeł, co prowadzi do tworzenia fałszywych wspomnień. W praktyce może to oznaczać, że ktoś wierzy w wydarzenie, które nigdy się nie zdarzyło, ale zostało zasugerowane lub „skonstruowane” przez mózg w wyniku konfuzji. Eksperymenty Elizabeth Loftus wykazały, że ludzie są zaskakująco podatni na sugestie, co może prowadzić do powstawania wspomnień o wydarzeniach, które nigdy nie miały miejsca. To zaburzenie ma istotne implikacje w sprawach sądowych, gdy zeznania świadków mogą być nieświadomie zafałszowane przez fałszywe wspomnienia.
Pamięć staje się  jeszcze bardziej intrygująca, kiedy spojrzymy na inne rzadkie zaburzenia. Jamais vu to zjawisko przeciwne do déjà vu. W jego przypadku osoba odczuwa, że coś dobrze znanego wydaje się zupełnie obce. Może to dotyczyć miejsc, ludzi lub nawet własnego imienia. Badacze przypuszczają, że to chwilowe zakłócenie w procesach rozpoznawania może wynikać z nadmiernego obciążenia mózgu lub zmęczenia.

Zbyt dobra pamięć

Hipermnezja to niezwykle rzadka zdolność, w której osoba pamięta niemal każdy szczegół swojego życia. Osoby z tym zaburzeniem, jak słynna Jill Price, mogą odtworzyć dokładne daty i wydarzenia ze swojej przeszłości. Choć brzmi to jak supermoc, hipermnezja może być obciążająca, gdyż osoby te mają trudności z zapominaniem nieprzyjemnych wspomnień.
O konfabulacjach w znaczeniu naukowym mówimy, gdy osoba nieświadomie „dopowiada” brakujące fragmenty swojej pamięci. Często wynikają one z uszkodzenia płata czołowego mózgu, a ich ofiary są przekonane o prawdziwości swoich zmyślonych wspomnień. Zaburzenie to jest charakterystyczne dla pojawiającego się m.in. w chorobie alkoholowej zespołu Korsakowa.

Tzw. efekt fałszywej pamięci pokazuje, jak podatni jesteśmy na sugestie. To zaburzenie polega na pamiętaniu zdarzeń, które nigdy się nie wydarzyły. Eksperymenty prowadzone przez Elizabeth Loftus wykazały, że wystarczy odpowiednia sugestia, by „wszczepić” fałszywe wspomnienia. Zjawisko to ma ogromne znaczenie w psychologii sądowej.

Adobe Stock

Ruch a mózg: chcesz mieć dobrą pamięć? Ćwicz jak najwięcej!

Przybywa dowodów, że aktywność fizyczna to doskonały sposób na zachowanie i polepszenie funkcji poznawczych. Przynajmniej u osób, które są w grupie ryzyka rozwinięcia zaburzeń funkcji poznawczych z racji wieku – mają 50 lat i więcej.


Codzienne drobne problemy z pamięcią mogą wynikać z przeciążenia informacyjnego. Współczesny świat pełen bodźców – od powiadomień w telefonie po niekończące się listy zadań – obciąża nasze zasoby poznawcze. W takich warunkach mózg priorytetyzuje informacje, a mniej istotne szczegóły po prostu umykają.

Stres jest kolejnym czynnikiem, który zakłóca funkcjonowanie pamięci. Hormony stresu, takie jak kortyzol, mogą wpływać negatywnie na hipokamp, prowadząc do chwilowych trudności w zapamiętywaniu. Jak wykazały badania Roberta Sapolsky'ego z Uniwersytetu Stanforda, długotrwały stres może nawet powodować zmniejszenie objętości hipokampu, co wpływa na zdolności poznawcze.

Istnieje wiele sposobów na poprawę pamięci, ale wśród nich nie ma „cudownych”. Regularna aktywność fizyczna, zdrowa dieta i odpowiednia ilość snu to podstawowe elementy wspierające zdrowie mózgu. Badania wykazały, że umiarkowane ćwiczenia mogą poprawiać funkcje poznawcze u osób starszych. Techniki mnemoniczne, takie jak rymowanki czy skojarzenia wizualne, mogą pomóc w zapamiętywaniu informacji. Medytacja i trening uważności (mindfulness) również redukują stres i poprawiają koncentrację, co pozytywnie wpływa na pamięć.

Autorka

PAP

Luiza Łuniewska - Dziennikarka, reportażystka, redaktorka. Pisuje o wielkich triumfach medycyny i jej wstydliwych sekretach. Lubi nowinki z dziedziny genetyki. Była dziennikarką Życia Warszawy i Newsweeka, pracowała też w TVN i Superstacji. Jest absolwentką Instytutu Stosunków Międzynarodowych UW. Wielbicielka kotów dachowych i psów ras północnych.

ZOBACZ TEKSTY AUTORKI

Źródła

https://www.taylorfrancis.com/books/mono/10.4324/9780429287039/human-memory-gabriel-radvansky

ZOBACZ WIĘCEJ

  • Adobe

    Paradontoza - zabójca zębów

    Paradontoza to przewlekłe zapalenie tkanek przyzębia — dziąsła, więzadła przyzębia, kości wokół zęba. To nie to samo co zwykłe zapalenie dziąseł (gingivitis), które bywa odwracalne — parodontoza to moment, w którym bakterie i stan zapalny zaczynają uszkadzać struktury podporowe zębów. 

  • Muchomor sromotnikowy - najbardziej trujący grzyb w Polsce

    Jest śmiertelnie trujący, a że często bywa mylony z innymi grzybami, w tym smakowitą czubajką kanią, notuje się wiele ciężkich zatruć. Wystarczy jeden owocnik, by pozbawić życia całą rodzinę.  Prawdopodobnie po spożyciu muchomora sromotnikowego zmarła w szpitalu 88-letnia kobieta z warmińsko-mazurskiego, a jej mąż walczy o życie.

  • Adobe

    Dynia – co mówi nauka o jej wpływie na zdrowie

    Zaczął się sezon na dynie, czyli na jesienne latte, zupę krem i zapiekanki. Ale też na zainteresowanie pracami naukowców, którzy badają wartość odżywczą i potencjalne korzyści zdrowotne ze spożywania dyni. W spektrum ich zainteresowania znajdują się zarówno miąższ i skórka, jak i pestki oraz olej z pestek dyni. Choć część obserwacji pochodzi z badań laboratoryjnych czy doświadczeń na zwierzętach, coraz częściej pojawiają się też prace kliniczne wskazujące, że dynia może mieć realny wpływ na zdrowie.

  • Adobe

    Wyzwania medycyny: niskorosłość

    Niskorosłość to nie tylko kwestia centymetrów. Za niższym niż przeciętny wzrostem kryje się zróżnicowana grupa zaburzeń — od wrodzonych mutacji genetycznych, przez problemy hormonalne, po konsekwencje warunków w okresie życia płodowego. Jeszcze niedawno wielu pacjentów otrzymywało diagnozę „idiopatycznej niskorosłości”, czyli bez ustalonej przyczyny. Dziś coraz częściej udaje się wskazać konkretne źródło problemu, a w niektórych przypadkach zaproponować leczenie ukierunkowane na mechanizm choroby.

NAJNOWSZE

  • fot. Fabian Kosiński

    XXI Kongres Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii

    Patronat Serwisu Zdrowie

    Od 11 do 13 września 2025 roku w warszawskim Hotelu Hilton odbył się XXI Kongres Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii – jedno z najważniejszych wydarzeń naukowych w tej dziedzinie w Polsce. W kongresie uczestniczyło ponad 1300 osób, w tym 150 wykładowców z kraju i zagranicy oraz 70 partnerów instytucjonalnych i biznesowych.

  • Przeszczepienie szpiku – ratunek nie tylko w nowotworze krwi

  • Dzieci potrzebują zabawy na dworze

  • Infekcje pokarmowe a podróże

    Patronat Serwisu Zdrowie
  • Paradontoza - zabójca zębów

  • Adobe

    Wyzwania medycyny: poprzeczne zapalenie rdzenia

    Poprzeczne zapalenie rdzenia kręgowego to rzadka, nagła choroba rdzenia, która bywa pierwszym objawem chorób zapalnych ośrodkowego układu nerwowego, w tym stwardnienia rozsianego. Dla pacjenta oznacza to, że wstępne rozpoznanie „zapalenie rdzenia” wymaga szybkich i dokładnych badań — nie tylko po to, by zahamować ostry proces, lecz także by sprawdzić, czy nie chodzi o chorobę przewlekłą, która będzie związana z długotrwałym leczeniem i monitoringiem. 

  • Kremy nie wystarczą - AZS wymaga kompleksowego podejścia

  • Muchomor sromotnikowy - najbardziej trujący grzyb w Polsce

Serwisy ogólnodostępne PAP