Dorosły w szkole – to się opłaca
Patrząc na wrześniowy powrót dzieci do szkoły warto się zastanowić, czy nie wziąć z nich przykładu. Oprócz zysków dla życia zawodowego, jak pokazują badania, edukacja w dorosłym wieku może niebagatelnie wspierać zdrowie. Mechanizmy stojące za tym fenomenem są różnorodne.
Fot. PAP/P. Werewka
„Nauka w dorosłości pomaga ci zachować młodość, a twojemu mózgowi zapewnia aktywność – szczególnie, jeśli uczysz się czegoś nowego i musisz się wysilać. To ważne dla dobrego samopoczucia. Udział w takich programach może też stanowić antidotum na samotność” – opowiada jeden z uczestników zajęć edukacyjnych dla dorosłych, w raporcie poświęconym znaczeniu takich inicjatyw dla zdrowia, opracowanym przez zespół z University of Warwick. „Nauka dla dorosłych pozwala zaoszczędzić pieniądze, szczególnie na usługach socjalnych oraz ochronie zdrowia fizycznego i psychicznego. Byłbym na lekach przeciwdepresyjnych, gdybym nie przyszedł tutaj, na lekcje pisania. Dały mi one poczucie sensu i przynależności” – mówi inny.
Autorzy raportu podkreślają przy tym, że „wiele dowodów wskazuje na pozytywny wpływ edukacji dorosłych na jednostki, społeczności i usługi publiczne, choć często są one pomijane przez osoby decyzyjne”. Na podstawie ocen WHO i UNESCO autorzy raportu stwierdzają, że „już najwyższy czas, aby uznać siłę oddziaływania edukacji dorosłych na zdrowie i samopoczucie pojedynczych osób oraz rodzin. Istnieją przekonujące dowody na rozległe korzyści”.
Zdrowszy mózg na starość
Co oczywiste, umysłowy wysiłek to korzyść dla mózgu. Jak np. donieśli właśnie specjaliści z japońskiego Uniwersytetu Tohoku w Sendai, jeśli ktoś chce zmniejszyć ryzyko demencji, dobrze postąpi, jeśli zacznie się na późniejszym etapie życia uczyć. „Pokazujemy, że ludzie, którzy w dorosłości uczestniczą w edukacji, są mniej zagrożeni rozwojem demencji pięć lat później. Edukacja dorosłych wiąże się z zachowaniem lepszego rozumowania niewerbalnego” – mówi prof. Hikaru Takeuchi, autor badania opisanego na łamach magazynu „Frontiers in Aging Neuroscience”.
Naukowiec i jego zespół przeanalizowali dane pochodzące ze znanego projektu UK Biobank, dotyczące prawie 300 tys. osób w wieku od 40 do 69 lat, obserwowanych średnio przez 7 lat. Badacze wzięli pod uwagę genetyczne predyspozycje do rozwoju demencji oraz udział w różnorodnych zajęciach edukacyjnych. W uwzględnionym demencja została stwierdzona u 1,1 proc. badanych. Jak się przy tym okazało, nauka w dorosłym wieku średnio zmniejszała ryzyko demencji aż o 19 proc. Badanie miało charakter obserwacyjny, więc jest, co do zasady, możliwe, że to rozwijająca się niepostrzeżenie demencja utrudniała podejmowanie edukacji. Naukowcy zwracają jednak uwagę, że wyższa aktywność umysłowa mogła chronić mózg. Zresztą koncepcja tzw. rezerwy poznawczej jest uznaną teorią wyjaśniającą, dlaczego osoby o wyższym poziomie wykształcenia mają niższe ryzyko zachorowania na demencję, a w razie jej wystąpienia, często jej objawy postępują wolniej.
Lepsze zdrowie dla mniej uprzywilejowanych
Specjaliści z University of Maryland sprawdzili natomiast wpływ uczenia się przez całe życie na związek między ogólną, subiektywną oceną zdrowia i poziomem wykształcenia. Badanie dotyczyło reprezentatywnej próby mieszkańców USA w wieku 50 lat i więcej. Jak podkreślają jego autorzy, nierówności społeczno-ekonomiczne widoczne także w kwestii zdrowia stanowią istotny problem w rozwiniętych ekonomicznie krajach, gdzie mimo dobrej gospodarki osobom z grup mniej uprzywilejowanych nie jest łatwo poprawić swój status, np. przez formalne wykształcenie. Zwracają jednocześnie uwagę na badania, według których udział w zajęciach edukacyjnych w dorosłym wieku może zmniejszyć niekorzystny wpływ na zdrowie braku formalnego wykształcenia zdobytego w młodości.
Na podstawie danych z projektu US Health and Retirement Study naukowcy stwierdzają, że „nauka przez całe życie może być obiecującą, autonomiczną i zrównoważoną strategią poprawy zdrowia w późniejszym okresie życia. Przyszła polityka zdrowia publicznego i edukacji, a także instytucje edukacyjne powinny wziąć pod uwag zapewnienie większych możliwości uczenia się przez starsze osoby”.
Cyfrowe kompetencje – jeden z kluczy do lepszego zdrowia
Oprócz wspomnianego wcześniej treningu mózgu, nauka w dorosłości może wspierać zdrowie także na inne sposoby, w tym pośrednio. Trudno np. zachować zdrowie, jeśli się nie wie, jak to zrobić. Dzisiaj dostęp do informacji jest powszechny, ale często wymaga przynajmniej minimalnej znajomości technologii cyfrowych. Dodatkowo, coraz częściej pozwalają one na korzystanie ze związanych ze zdrowiem usług, w tym regularnych, zdalnych kontaktów ze specjalistą.
Zwracają na to uwagę m.in. eksperci z Portland State University. „Innowacje technologiczne często są przedstawiane jako sposób umożliwiający systemom zdrowia dostarczanie usług większej liczbie pacjentów, przy niższych kosztach. Jednakże coraz częstsze korzystanie z technologii zmieniło to, czego oczekuje się od pacjentów. Teraz oczekiwania bywają takie, że będą sobie radzili bez dodatkowego wsparcia” – piszą w swojej publikacji, w której analizują różnorodne badania poświęcone tej tematyce.
Zwracają jednocześnie uwagę na wyraźne nierówności w cyfrowych kompetencjach. Rozwiązaniem, zdaniem badaczy, mogą być właśnie odpowiednie szkolenia. „Podobnie jak systemy opieki zdrowotnej rozwijają innowacyjne formy współpracy w celu rozwiązywania problemów wpływających na zdrowie, współpraca z programami edukacji dla dorosłych może być jednym ze sposobów na jednoczesne osiągnięcie celów programów edukacyjnych oraz na zaoferowanie szansy poprawienia swojego zdrowia poprzez rozwijanie związanych ze zdrowiem cyfrowych kompetencji” – piszą naukowcy.
Grupa wspiera zdrowie
Istotną rolę może odgrywać także sam udział w zajęciach, o czym informują naukowcy z University of Oxford. W przeprowadzonym przez nich badaniu wzięły udział 84 osoby, które uczestniczyły w zajęciach ze śpiewu i 51 osób w lekcjach twórczego pisania lub rzemieślnictwa. Ochotnicy byli obserwowani przez 7 miesięcy. Odpowiadali przy tym na pytania o subiektywnie postrzegane zdrowie fizyczne i psychiczne oraz satysfakcję z życia. Poprawę można było zauważyć we wszystkich obszarach, a bliższa analiza pokazała, że w dużej mierze stało za nią poczucie przynależności do grupy. Co może trochę zaskakiwać, na zdrowie nie miały większego wpływu relacje indywidualnie zawierane w czasie zajęć.
„Wyniki te zachęcają do dalszych prac nad zrozumieniem społecznych aspektów zajęć edukacyjnych dla dorosłych prowadzonych na lokalnym poziomie, które promują zdrowie, dobre samopoczucie i spójność miejscowej społeczności” – podkreślają naukowcy.
Druga strona medalu
Trzeba jednak zachować pewną ostrożność. Choć, jak zwracają uwagę eksperci z Niemieckiego Instytutu Edukacji Dorosłych, wcześniejsze badania wskazywały na rozwój sprzyjających zdrowiu nawyków dzięki nauce w dorosłości, to badanie ich autorstwa wskazało na pewne zagrożenia. W projekcie z udziałem ponad 7 tys. ochotników naukowcy zauważyli, że udział w zajęciach edukacyjnych dla dorosłych np. nie poprawił zachowań związanych z aktywnością fizyczną czy konsumpcją alkoholu, a jednocześnie wiązał się ze zwiększoną częstością palenia tytoniu.
„Z pomocą naszej analizy dostarczyliśmy nowych informacji na temat niemonetarnych korzyści płynących z edukacji dorosłych i pokazaliśmy, że niekoniecznie ma ona pozytywny wpływ na zachowania związane ze zdrowiem, jak można by przypuszczać na podstawie wcześniejszych badań” – podsumowują naukowcy. Mimo wszystko, warto pamiętać, że na naukę nigdy nie jest za późno, a przy odrobinie rozsądku skorzystać może na niej także zdrowie.
Marek Matacz dla zdrowie.pap.pl
Źródła:
Raport ekspertów z University of Warwick
https://warwick.ac.uk/fac/soc/ier/researchthemesoverview/researchprojects/adult_education/adult_education_ier_report_final_2401018.pdf
Doniesienie na temat nauki dorosłych i demencji
https://blog.frontiersin.org/2023/08/23/frontiers-aging-neuroscience-adult-education-lowers-risk-dementia/
Praca naukowa na temat edukacji dorosłych i zdrowia różnych grup społecznych
https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/0017896918809500
Praca naukowa na temat znaczenia kompetencji cyfrowych
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6857766/
Praca naukowa na temat wpływu relacji społecznych
https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/casp.2278
Praca naukowa na temat rozwoju szkodliwych nawyków
https://link.springer.com/article/10.1007/s11618-023-01145-z
