Mukowiscydoza, kto może odziedziczyć wadliwy gen?

Mukowiscydoza jest jedną z najczęstszych chorób dziedzicznych, a nosicielem genu z defektem jest, co 25. osoba. Posiadanie go nie przekreśla szansy na zdrowe dziecko.

Rosa
Rosa

Chore dziecko zawsze dziedziczy dwie wadliwe kopie  genu powodującego mukowiscydozę - jedną od swej matki, drugą od ojca. Osoby, u których uszkodzona jest tylko jedna kopia genu to tzw. nosiciele (mutacji), nie mają objawów choroby.

W przypadku, gdy oboje rodzice są nosicielami mutacji w genie CFTR (czyli są osobami zdrowymi, ale posiadają jedną kopię genu zawierającą mutację, a drugą prawidłową) prawdopodobieństwo wystąpienia choroby u ich dziecka wynosi 25 procent dla każdej ciąży, co jednocześnie oznacza, że mają 75 proc. szans na urodzenie dziecka zdrowego.

Mukowiscydoza (CF, ang. Cystic Fibrosis)

Jest chorobą genetyczną, powodowaną błędami (mutacjami) w obrębie genu CFTR. Występuje u jednego na 2500-4400 urodzonych dzieci w Polsce. Przyczyną choroby są mutacje genu CFTR, których skutkiem jest brak działającego białka CFTR. W organizmie powstaje nadmiernie lepki śluz powodujący zaburzenia głównie w układzie oddechowym, pokarmowym i rozrodczym.

Ze względu na stosunkowo wysoką częstość nosicielstwa mutacji w genie CFTR, nawet w przypadku wykrycia mutacji w jednej kopii genu u dziecka zdrowego, jego rodzice mają 25-krotnie podwyższone ryzyko urodzenia dziecka chorego na mukowiscydozę z kolejnych ciąż.

Fot.PAP

Wszyscy mamy jakieś mutacje genetyczne

Dlatego powinni udać się do Poradni Genetycznej i rozważyć, wraz z lekarzem genetykiem, wykonanie analizy genu CFTR, co umożliwi dokładniejsze obliczenie ryzyka. W takiej sytuacji lekarz doradzi wykonanie najpierw analizy nosicielstwa zidentyfikowanej mutacji, a następnie u tego z partnerów, który mutacji nie ma, wykonanie rozszerzonej analizy genu CFTR w celu sprawdzenia, czy osoba ta nie jest nosicielem innej mutacji genu CFTR.

Gdy jeden z rodziców dziecka choruje na mukowiscydozę, a drugi jest nosicielem mutacji genu CFTR, ryzyko odziedziczenia choroby wynosi już 50 proc. W przypadku, gdy jeden z rodziców choruje na mukowiscydozę, a drugi nie jest nosicielem wadliwego genu, ryzyko odziedziczenia choroby jest bardzo niskie, jednak dziecko na pewno będzie nosicielem mutacji genu CFTR.

Jak mukowiscydoza jest dziedziczona? 

Mukowiscydoza jest dziedziczona w sposób autosomalny recesywny. Co to oznacza?

Człowiek ma 46 chromosomów: 44 autosomalne (22 odziedziczone od matki i 22 od ojca) oraz 2 chromosomy płci (dziewczynki mają dwa chromosomy X, tj. XX, mężczyźni XY).  W chromosomach są zawarte wszystkie informacje dotyczące funkcjonowania organizmu.

Gen CFTR znajduje się na jednym z chromosomów autosomalnych (chromosom 7) - stąd "dziedziczenie autosomalne". Ten gen zawiera informację o białku CFTR.

Fot. PAP/Piotr Werewka

Hipercholesterolemia rodzinna: bomba w genach

Nawet szczupły, wysportowany i młody może mieć hiperlipidemię, a w efekcie doznać udaru czy zawału serca. Ta choroba długo nie daje żadnych objawów, więc większość osób z hipercholesterolemią rodzinną nie wie, że „siedzi na tykającej bombie”.

- Białko CFTR koduje przezbłonowy kanał jonowy, który transportuje jony chlorkowe przez lipidowe błony komórkowe komórek nabłonkowych m.in. w układzie oddechowym , rozrodczym i pokarmowym – tłumaczy dr Katarzyna Wertheim-Tysarowska. - Skutkiem mutacji genu CFTR może być brak białka CFTR lub jego nieprawidłowe działanie. Powoduje to zaburzenie transportu jonów, czego efektem jest powstanie gęstej i lepkiej wydzieliny, która zalega w narządach doprowadzając w konsekwencji do ich uszkodzenia i dysfunkcji. Mutacje mogą mieć różny wpływ na białko powodując różny stopień nasilenia choroby. U niektórych osób nie rozwija się mukowiscydoza, a nieprawidłowości mogą dotyczyć tylko jednego narządu. Mówimy wówczas o chorobie CFTR-zależnej. Jedną z nich jest na przykład tzw. CBAVD związana z niedrożnością nasieniowodów i niepłodnością męską.

Para ma wadliwy gen. Co dalej?

Ryzyko urodzenia dziecka chorego na mukowiscydozę dla pary nosicieli zawsze wynosi 25 proc. dla każdej ciąży niezależnie od tego czy i ile chorych dzieci już się urodziło danej parze. W niektórych rodzinach występuje zatem kilkoro dzieci z mukowiscydozą.

Należy również pamiętać, że istnieje 50-procentowe ryzyko przekazania dziecku mutacji przez rodzica – nosiciela , a to znaczy, że w przyszłości również ono będzie miało podwyższone ryzyko posiadania dziecka chorego na CF. Jednocześnie informacja o występowaniu mutacji stanowi także podstawę do wykonania analizy nosicielstwa tej mutacji u innych członków rodziny.  Wskazana jest w każdym przypadku konsultacja genetyczna.

Co jeśli wykryto mutację u krewnego?

Ryzyko odziedziczenia mutacji od nosiciela wynosi 50 proc., a zatem jeśli u kogoś w rodzinie wykryto mutację, istnieje wysokie ryzyko nosicielstwa tej mutacji u innych członków rodziny, a także podwyższone ryzyko posiadania przez nich dzieci chorych na mukowiscydozę. W takim przypadku lekarz genetyk kieruje krewnych nosiciela na analizę genetyczną celem identyfikacji mutacji.

Jeśli mutacja zostanie wykryta u krewnego, ma on 25-krotnie podwyższone ryzyko posiadania chorego dziecka. Wtedy lekarz genetyk skieruje na badanie również jego partnera, po to by sprawdzić jego ewentualne nosicielstwo mutacji w genie CFTR i zweryfikować ryzyko posiadania chorego dziecka.

Trudność w genetycznym diagnozowaniu mukowiscydozy

Trudność diagnozowania polega na tym, że gen CFTR jest dużym genem, w którym znajduje się bardzo dużo różnych mutacji. Obecnie znanych jest ponad 2000 mutacji tego genu. Pojawiają się wciąż nowe doniesienia o identyfikacji nowych defektów u pacjentów z mukowiscydozą. 16 z nich to mutacje częste w populacji polskiej, występujące w 77 proc. zmutowanych kopii genu CFTR. W pozostałych 23 proc. zmutowanych kopii genu CFTR występują mutacje rzadkie (których jest ponad 2000) lub nowe (które nie były jeszcze opisywane w piśmiennictwie).

Rys. Krzysztof "Rosa" Rosiecki

Kobiece nowotwory: bomba tykająca w genach

W Polsce żyje nawet 2 miliony kobiet z podwyższonym ryzykiem zachorowania na raka piersi lub jajnika. Szansą na ratunek są dla nich testy genetyczne.

Gen CFTR składa się z 27 fragmentów kodujących. Aby zbadać 16 najczęstszych mutacji, należy zanalizować 7 fragmentów, natomiast przy rozszerzonej analizie należy zbadać wszystkie 27 fragmentów. Jest to analiza czaso- i kosztochłonna – koszt analizy wszystkich 27 fragmentów genu CFTR to około 2500-3000 zł.

Agnieszka Pochrzęst-Motyczyńka, zdrowie.pap.pl 

ZOBACZ PODOBNE

  • zdj. AdobeStock/JeanLuc

    Nobel w medycynie za odkrycie mikroRNA i jego roli w regulacji genów

    Tegoroczną Nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny otrzymali Victor Ambros i Gary Ruvkun za odkrycie mikroRNA i jego roli w regulacji genów. Pomogło to zrozumieć rozwój chorób autoimmunologicznych, nowotworów czy cukrzycy.

  • zdj.motortion, AdobeStock

    Opisano nową predyspozycję genetyczną do otyłości związaną z grupą krwi

    Naukowcy odkryli nieznane dotychczas genetyczne uwarunkowanie otyłości. Chodzi o wariant genetyczny w genie SMIM1 skutkujący typem krwi zwanym Vel ujemnym. Według międzynarodowego zespołu badaczy pod przewodnictwem naukowców z University of Exeter Medical School wariant ten jest powiązany z predyspozycją do otyłości, zaburzeń metabolicznych i niższym wydatkiem energii w spoczynku.

  • Fot. vitstudio/Adobe Stock

    Geny to nie wyrok

    Chociaż geny silnie determinują zdrowie, kolejne badania pokazują, że naprawdę wiele zależy od osobistych decyzji i prowadzonego stylu życia. Dzięki odpowiednim, sprzyjającym zdrowiu nawykom mimo genetycznego obciążenia można znacząco zmniejszyć ryzyko różnych chorób, w tym najgroźniejszych.

  • źródło: AdobeStock

    Dwie kopie tego genu to ryzyko choroby Alzheimera w młodszym wieku

    Naukowcy odkryli, że u prawie wszystkich osób z dwiema kopiami genu ApoE4 rozwijają się objawy choroby Alzheimera. W dodatku następuje to wcześniej, niż u innych. Zdaniem badaczy może to być odrębna postać genetyczna choroby – i jedna z najczęstszych chorób genetycznych na świecie.

NAJNOWSZE

  • Fot.P.Werewka/PAP

    Czy mamy dobrze wychowane fizycznie dzieci?

    Dziecko powinno ruszać się codziennie, a nie tylko podczas czterech lekcji wychowania fizycznego w ciągu tygodnia. Jak wybrać dziecku aktywność fizyczną i wykształcić w nim nawyk regularnego i prawidłowego ruchu – radzi dr hab. nauk o zdrowiu Anna Brzęk, SUM, Kierownik Katedry i Zakładu Fizjoterapii, Dziekan Wydziału Nauk o Zdrowiu w Katowicach Śląskiego Uniwersytetu Medycznego, fizjoterapeutka.

  • Leczenie SIBO jak łuk triumfalny

  • Ukryte skutki stresu – ruchliwość plemników

  • Ćwicz nie tylko po pracy, w pracy też

  • Błędne koło uzależnienia od alkoholu

  • anihta/Adobe Stock

    Zaburzenia odżywiania – pustka i życie w czerni

    Zaburzenia odżywiania zabierają wszystko. To pustka i życie w czerni, bez znajomych i pasji – tak mówią osoby, które dzielą się swoimi doświadczeniami w filmie edukacyjnym przygotowanym przez Fundację helpED. Psychoterapeutka Katarzyna Gaber-Kasprzyk wyjaśnia, kiedy w głowie powinna zapalić się lampka ostrzegawcza, że coś jest nie tak.

  • Niedotlenie okołoporodowe – hipotermia lecznicza na sygnale

  • Niewesołe skutki gazu rozweselającego – nadużywany może być niebezpieczny