Hormon stresu. Najważniejsze fakty, które trzeba znać

Sprzeczka z szefem, kolegą czy współmałżonkiem? Twoje nadnercza wyrzuciły właśnie porządną dawkę kortyzolu do krwi. Tak biologia przygotowuje cię do walki, ucieczki czy zastygnięcia. To atawistyczny mechanizm, który potrzebny jest wbrew pozorom także w czasach, gdy nie atakują nas dzikie zwierzęta. Czasem bywa jednak szkodliwy. Uwaga, kortyzol produkowany jest przez całą dobę, także wtedy, gdy niczym nie niepokojeni leżymy w hamaku!

Rys. Krzysztof "Rosa" Rosiecki
Rys. Krzysztof "Rosa" Rosiecki

Ten, kto czyta medyczne newsy, zapewne nieraz napotkał na informacje o kortyzolu. Potocznie nazywany jest hormonem stresu, ale ma wiele innych przydatnych funkcji. Oddziałuje niemal na wszystkie komórki organizmu. W ten sposób m.in. reguluje metabolizm, poziom glukozy we krwi, ciśnienie, gospodarkę wodą i elektrolitami, działa przeciwzapalnie i, oczywiście, działa na psychikę. 

System kontroli jego produkcji jest niebywale złożony. Kortyzol wytwarzają nadnercza, ale dopiero pod wpływem innego hormonu produkowanego przez przysadkę mózgową, która z kolei reaguje na hormonalne sygnały od podwzgórza (część mózgu). Podwzgórze odpowiada natomiast m.in. na stężenie kortyzolu we krwi. Najwięcej kortyzolu, w typowych warunkach, powstaje rano, choć u osób pracujących na zmiany cykl ten może być zmieniony. 

Są choroby, które powstają wskutek nadmiernej produkcji kortyzolu. Tak dzieje się w przebiegu zespołu Cushinga, który może być spowodowany m.in. niektórymi lekami oraz guzami. Dochodzi wtedy m.in. do przyrostu tkanki tłuszczowej - głównie w okolicach klatki piersiowej, twarzy i talii, przy szczupłych kończynach, pojawia się też nadciśnienie, zmiany na skórze, osłabienie mięśni, zaburzenia nastroju, wzmożone pragnienie i zbyt częste oddawania moczu, zaburzenia miesiączkowania, osteoporoza, cukrzyca
Są też choroby, które powstają wskutek zbyt małej produkcji kortyzolu. Taką jest choroba Addisona. W tym wypadku może pojawić się m.in. osłabienie mięśni, skłonność do zasłabnięć, spadek wagi, zaburzenia nastroju, zmiany na skórze. Przy braku leczenia choroba prowadzi do śmierci! 

Uciekaj albo walcz - kortyzol ci pomoże

Potocznie o kortyzolu mówi się jednak „hormon stresu”, bo wydziela się m.in. w obliczu zagrożenia. Gdy człowiek ma trudną rozmowę z szefem (co nierzadko zdarza się dzisiaj), albo goni go niedźwiedź (co zdarzało się dawniej), kortyzol w uproszczeniu pomaga walczyć lub uciekać. Robi to m.in. w ten sposób, że ogranicza te funkcje organizmu, które nie są kluczowe do poradzenia sobie z wyzwaniem - osłabia np. pracę układu trawiennego, rozrodczego czy hamuje wzrost. Jednocześnie wpływa na mózg, w tym na odczucie strachu czy motywacji do działania. 

Fot. PAP/Zdjęcie ilustracyjne

Masz kryzys? Skorzystaj z Centrum Wsparcia

Kryzys psychiczny może dotknąć każdego. Jest miejsce, gdzie cierpiąca osoba lub ktoś, kto chce jej pomóc, może uzyskać pierwszą istotną pomoc. Dowiedz się, jak dyżurujący tam specjaliści pomogli dzwoniącym na darmowy telefon dorosłym i dzieciom.

Po zniknięciu zagrożenia poziom hormonów, w tym kortyzolu, powinien wrócić do normy. Gorzej jest niestety, gdy ktoś ma do czynienia z permanentnym stresem, np. w pracy czy w domu. Mówiąc w uproszczeniu mózg, niestety, raczej nie rozróżnia w swoich reakcjach pomiędzy śmiertelnym zagrożeniem, a „banalną” sprzeczką z małżonkiem czy szefem. Gdy szef jest ciągle niezadowolony, ktoś nieustannie kłóci się z żoną lub mężem, martwi się o pieniądze - kortyzol może przez długi czas osłabiać procesy o żywotnym dla organizmu znaczeniu. To prosta droga do kłopotów. Możliwe skutki ciągłego stresu to m.in. lęki, depresja, kłopoty z układem trawiennym, bóle głowy, choroby układu krążenia, zaburzenia snu, tycie, problemy z pamięcią i koncentracją. 

Kortyzol tworzy traumy, ale może też pomagać w ich leczeniu

Naukowcy z niemieckiego Ruhr-Universität twierdzą, że kortyzol pomaga utrwalać traumatyczne wspomnienia, nie tylko w momencie ich powstawania, ale także kiedy ktoś o dramatycznych zdarzeniach później myśli. To zapewne natura wyposażyła człowieka a w taką zdolność - lepiej przecież pamiętać, co może być niebezpieczne.

Jednak, zdaniem badaczy, odkryty mechanizm może tłumaczyć, dlaczego osoby cierpiące na zespół stresu pourazowego (PTSD - ang. posttraumatic stress disorder) borykają się z trudnymi do opanowania emocjonalnymi wspomnieniami. W przypadku tych osób, wspomnienia jakby nie chcą się zatrzeć, tak jak u ludzi zdrowych - czas więc nie goi tak dobrze ran. Działanie kortyzolu na pamięć może da się jednak wykorzystywać. 

Fot. Jacek Turczyk/PAP

Na stres są sposoby

Przeciągający się stres rujnuje zdrowie. Są sposoby, by mu zaradzić. Może warto traktować trudności jak zadania do rozwiązania? „Wybiegać” negatywne emocje? Porozmawiać z kimś życzliwym o tym, co nas gnębi?

Badanie przeprowadzone przez zespół z Southern Methodist University pokazało bowiem, że hormon może pomagać w usuwaniu lęków w psychoterapii, w czasie której człowiek wytwarza nowe skojarzenia. Naukowcy spekulują, że tego typu terapia może więc lepiej działać rano, kiedy kortyzolu jest zwykle więcej w organizmie. Badacze z James Cook  University pokazali natomiast niebezpieczne skutki zbyt małej ilości kortyzolu dla psychiki. Otóż badając osoby chore na schizofrenię odkryli oni, że zaburzenie porannej produkcji kortyzolu oznacza większe ryzyko postępów choroby. 

Lepsze decyzje w stresie

Nie dziwi więc, że poziom kortyzolu może wpłynąć też na decyzje podejmowane przez człowieka. Dobrze pokazali to specjaliści z Columbia Business School. Naukowcy analizowali zachowanie grupy policjantów, którzy uczestniczyli w laboratoryjnych testach opartych na generowaniu w człowieku stresu. W specjalnym, komputerowym programie podejmowali decyzje w wyimaginowanej sytuacji związanej z zagrożeniem.  W tej grze mieli decydować, czy strzelać do uzbrojonych i nieuzbrojonych, białych i czarnych osób. Tym razem hormon pomagał oficerom - podejmowali trafniejsze decyzje. Co prawdopodobnie jednak jest kluczowe, stres działał w tym przypadku krótkotrwale.

Słabsza pamięć, mniejszy mózg

Specjaliści z Harvard Medical School odkryli niedawno, że osoby, które w średnim wieku mają wysoki poziom kortyzolu, mają gorszą pamięć, a ich mózgi szybciej ulegają degeneracji - z czasem ich objętość malała szybciej niż u osób z niższym poziomem „hormonu stresu”. Naukowcy z pomocą sprawdzających intelekt zadań oraz rezonansu magnetycznego przebadali ponad 2 tys. osób, w wieku średnio 49 lat, bez demencji , po czym powtórzyli testy po ośmiu latach. 

Rys. Krzysztof "Rosa" Rosiecki

Stres przyczyną chorób. Nie zgadniesz, jak wielu

Eksperci szacują, że powodem co najmniej 70 proc. wszystkich wizyt u lekarzy są dolegliwości i choroby związane z silnym, przewlekłym stresem. Choć życie bez stresu nie jest możliwe, to jednak można nauczyć się nad nim panować.

- Nasze badanie pokazało ubytki w pamięci i zmniejszenie objętości mózgu u osób w średnim wieku, jeszcze zanim pojawiły się zauważalne objawy. Ważne jest więc, aby ludzie zaczęli korzystać ze sposobów na obniżenie stresu, takich jak dobre wysypianie się, umiarkowane ćwiczenia czy stosowanie technik relaksacyjnych w codziennym życiu. Można też zapytać lekarza o poziom kortyzolu we krwi i w razie potrzeby przyjmować obniżające jego poziom leki. Ważne jest, aby ludzie z podwyższonym poziomem kortyzolu zasięgnęli porady lekarza - podkreśla autor badania, dr Justin B. Echouffo-Tcheugui.

Marek Matacz dla zdrowie.pap.pl

Źródła:

Poświęcona hormonom witryna Society for Endocrinology
https://www.yourhormones.info/hormones/cortisol/

Witryna Mayo Clinic na temat stresu
https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/stress-management/in-depth/stress/art-20046037

Doniesienie prasowe na temat działania kortyzolu na wspomnienia
https://www.eurekalert.org/pub_releases/2015-07/rb-hcr070115.php

Doniesienie prasowe na temat wpływu kortyzolu na przebieg psychoterapii
https://blog.smu.edu/research/2016/10/03/psychotherapy-sessions-are-best-in-the-morning-when-levels-of-helpful-hormone-are-high/

Doniesienie prasowe na temat relacji miedzy kortyzolem a rozwojem schizofrenii
https://www.eurekalert.org/pub_releases/2016-06/jcu-shl060216.php

Doniesienie prasowe na temat wpływu kortyzolu na decyzje
https://www.eurekalert.org/pub_releases/2012-03/cbs-ssc032112.php

Doniesienie prasowe na temat wpływu kortyzolu na mózg i pamięć
https://www.eurekalert.org/pub_releases/2018-10/aaon-sos101918.php

Autor

Marek Matacz

Marek Matacz - Od ponad 15 lat pisze o medycynie, nauce i nowych technologiach. Jego publikacje znalazły się w znanych miesięcznikach, tygodnikach i serwisach internetowych. Od ponad pięciu lat współpracuje serwisem "Zdrowie" oraz serwisem naukowym Polskiej Agencji Prasowej. Absolwent Międzyuczelnianego Wydziału Biotechnologii Uniwersytetu Gdańskiego i Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego.

ZOBACZ TEKSTY AUTORA

ZOBACZ PODOBNE

  • Fot. PAP/P. Werewka

    Kiedy wybrać się po raz pierwszy z córką do ginekologa?

    Pierwsza wizyta dziewczynki u ginekologa to duże przeżycie, ale lepiej jej nie odkładać. Jeśli nic niepokojącego się nie dzieje, to można pojawić się w gabinecie po roku od pierwszego krwawienia, nie później jednak niż do ukończenia przez młodą pacjentkę 15 lat. Przed wizytą warto porozmawiać o tym, co czeka ją w gabinecie – radzi dr n. med. Ewa Kuś, konsultant ds. ginekologii i położnictwa Grupy Luxmed.

  • Fot. PAP/P. Werewka

    Sól jodowana: jak ustrzegliśmy się poważnej choroby

    Niedobór jodu może wywołać chorobę charakteryzującą się głębokim ubytkiem możliwości intelektualnych. To właśnie on odpowiadał w dawnych czasach za występowanie na terenie Szwajcarii tzw. kretynizmu endemicznego. Polska ustrzegła się tego losu, bo w 1935 roku wprowadzono skuteczną profilaktykę - do soli kuchennej dodawany był jodek potasu.

  • fot. tanantornanutra/Adobe Stock

    Jak wygląda świat, gdy traci się wzrok?

    Pewnego dnia obudziłem się i już nic nie widziałem. Całe dzieciństwo przygotowywano mnie na ten moment, ale czy można być na to naprawdę gotowym? Największą szkołę życia dało mi morze. Ono buja każdego tak samo – opowiada Bartosz Radomski, fizjoterapeuta i przewodnik po warszawskiej Niewidzialnej Wystawie.

  • P. Werewka/PAP

    Milowy krok – przeszczep gałki ocznej

    W okulistyce mamy za sobą kolejny krok milowy – przeszczep gałki ocznej. Na razie jednak to operacja kosmetyczna, bo nie umiemy jeszcze połączyć nerwów wzrokowych, a więc przywrócić widzenia. Wszystko jednak przed nami – wyraził nadzieję prof. Edward Wylęgała, kierownik Katedry i Oddziału Klinicznego Okulistyki Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach.

NAJNOWSZE

  • zdj. AdobeStock/Chinnapong

    Późniejsze przejście menopauzy wiąże się ze zdrowszymi naczyniami krwionośnymi

    Według najnowszych badań Uniwersytetu Kolorado w Boulder kobiety, które przechodzą menopauzę później, mają zdrowsze naczynia krwionośne dłużej niż te, u których do przekwitania dochodzi wcześniej.

  • Żelazo – toksyczne, ale niezbędne

  • Czy da się uchronić dziecko przed uzależnieniem?

  • Schizofrenia - odczarować mit zastrzyku

  • Kiełki cenniejsze nie tylko od ziarna

  • Adobe

    Nauka kontra łysienie – mecz wciąż trwa

    Mimo że przeszczepy włosów są coraz powszechniejsze, medycyna nie zapomina o łysieniu. Wciąż trwają poszukiwania nowych terapii. Najnowsze trendy to terapia komórkami macierzystymi i hodowla nowych mieszków włosowych w laboratoriach.

  • Wyzwania medycyny: choroby neuronu ruchowego

  • Sport pomaga leczyć choroby układu krążenia