Insulinooporność i stan przedcukrzycowy: co robić, by się ratować

Zanim rozwinie się cukrzyca typu 2, miesiącami rozwija się insulinooporność, prowadząca wreszcie do rozwoju stanu przedcukrzycowego, czyli zaburzeń gospodarki węglowodanowej. Mamy wtedy jeszcze szanse na uratowanie się przed poważną chorobą.

Rys.Krzysztof "Rosa" Rosiecki
Rys.Krzysztof "Rosa" Rosiecki

Do insulinooporności dochodzi najczęściej wskutek tzw. złego stylu życia, który daje się streścić w tych słowach: mało ruchu i dużo niezdrowego jedzenia. Naukowcy z University of Missouri opisali niedawno nowy sposób, w jaki siedzenie i zła dieta szkodzą zdrowiu. Już w krótkim, trwającym zaledwie 10 dni okresie ograniczenie średniej liczby kroków z 10 do 5 tys. i zwiększenie spożycia cukru spowodowało u mężczyzn pogorszenie reakcji naczyń krwionośnych na insulinę.

- Według naszej wiedzy to pierwszy dowód na to, że naczyniowa insulinooporność może być wywołana przez krótkoterminowe zmiany w stylu życia - mówi autorka badania, prof.  Camila Manrique-Acevedo.

Dopiero przyszłe badania będą mogły odpowiedzieć na pytania, czy i po jakim czasie organizm wraca do równowagi.

Insulina: co to jest i jakie są jej funkcje

Insulina to wydzielany przez wyspy trzustkowe hormon, który, w dużym uproszczeniu mówiąc, pozwala organizmowi wykorzystywać spożywane cukry do produkcji energii i utrzymuje stężenie glukozy we krwi na bezpiecznym poziomie. W razie insulinooporności komórki organizmu (a każda potrzebuje glukozy na odpowiednim poziomie) nie reagują na ten hormon tak, jak powinny (https://www.youtube.com/watch?v=vGjOxWweQ0g). Aby temu zaradzić, trzustka zaczyna go produkować coraz więcej. W końcu nie jest w stanie wytwarzać tyle insuliny, ile trzeba i poziom glukozy we krwi zaczyna zbliżać się do niebezpiecznego poziomu.

Fot. PAP

Menu na obniżenie cholesterolu

Kilka zmian w diecie i cholesterol będzie niższy. Mniej zaś cholesterolu we krwi to niższe ryzyko zawału czy udaru, lepsze samopoczucie oraz więcej pieniędzy – lekarz może odstawić lub zmniejszyć dawki leków.

Każdy może paść ofiarą tego zaburzenia, ale najczęściej dotyczy to jednak osób z nadwagą lub chorujących na otyłość, obciążonych genetycznie, w wieku powyżej 45 roku życia, palących i przyjmujących niektóre leki.

Problem w tym, że często insulinooporność nie daje żadnych, łatwo zauważalnych objawów, przez co może pozostawać długi czas w ukryciu. Zaburzenie może jednak towarzyszyć niektórym chorobom, takim jak obturacyjny bezdech senny, stłuszczenie wątroby, zespół wielotorbielowatych jajników, zespół Cushinga, lipodystrofie, czy retinopatia.

Jednak nawet przy braku tak poważnych kłopotów warto zwrócić uwagę na zbyt wysoki obwód talii, ciemne zrogowacenia skóry na skórze i nadciśnienie. W standardowych badaniach laboratoryjnych może pojawić się natomiast podwyższony poziom glukozy, trójglicerydów, niski poziom cholesterolu HDL. W dokładniejszym zdiagnozowaniu insulinooporności pomoże natomiast test tolerancji na glukozę i pomiar hemoglobiny glikowanej (A1C).

Polskie Towarzystwo Diabetologiczne zaleca, by badania przesiewowe w kierunku cukrzycy – test glikemii na czczo – były wykonywane u wszystkich osób powyżej 45. roku życia co 3 lata, a co roku bez względu na wiek - u osób obarczonych czynnikiem ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2. O takim ryzyku stanowią następujące cechy (wystarczy jedna z poniższych):

  • nadwaga lub otyłość (BMI ≥25 kg/m2 lub obwód w tali >80 cm [kobiety], >94 cm [mężczyźni]);
  • dodatni wywiad rodzinny (cukrzyca u rodziców i/lub rodzeństwa);
  • mała aktywność fizyczna;
  • stan przedcukrzycowy stwierdzony w poprzednim badaniu;
  • przebyta cukrzyca ciążowa;
  • urodzenie dziecka o masie ciała >4 kg;
  • nadciśnienie tętnicze (≥140/90 mmHg);
  • dyslipidemia (HDL <40 mg/dl [<1,0 mmol/l] i/lub triglicerydy>150 mg/dl [>1,7 mmol/l]);
  • zespół policystycznych (wielotorbielowatych) jajników;
  • choroba układu sercowo-naczyniowego.
Fot. PAP/Zdjęcie ilustracyjne

Dieta bezglutenowa sprzyja rozwojowi cukrzycy typu II

Modna obecnie dieta bezglutenowa może być niebezpieczna dla osób, które nie chorują na celiakię albo nie są uczulone na gluten.

Oznaczenie stężenia glukozy powinno być wykonywane w osoczu krwi żylnej; nie należy wcześniej ograniczać węglowodanów w diecie, badanie należy przeprowadzić po odpowiednim wypoczynku nocnym, w godzinach porannych, na czczo (8–14 godzin od ostatniego posiłku). 

Wstęp do cukrzycy

W Polsce ok. 3 mln dorosłych osób choruje na cukrzycę typu 2, choć liczba ta może być jeszcze większa ze względu na niezdiagnozowane przypadki. Jednocześnie część społeczeństwa może mieć już stan przedcukrzycowy, kiedy poziom glukozy we krwi jest podwyższony, ale jeszcze nie mieści się w zakresie typowym dla cukrzycy.

Jak podają amerykańskie Centers for Disease Control and Prevention, w USA na stan przedcukrzycowy cierpi - uwaga - aż 96 mln dorosłych mieszkańców tego kraju. U wielu z nich może w ciągu kilku lat rozwinąć się cukrzyca typu 2.

Dobra wiadomość jest taka, że można na etapie stanu przedcukrzycowego skutecznie sobie pomóc, zła, że już wtedy narażeni jesteśmy na różnorodne zdrowotne problemy, w tym udar czy choroby serca.
Zanim dojdzie do ujawniającego się w badaniach podwyższenia stężenia glukozy, przez długi czas rozwija się jednak oporność insulinę, która także może być przyczyną kłopotów. 

Podwyższony poziom insuliny może przyczyniać się m.in. do wzrostu wagi (co z kolei też nasila insulinooporność), ciśnienia krwi, uszkodzeń naczyń, wzrostu stężenia trójglicerydów. Cierpieć może także psychika. Jak zauważyli specjaliści ze Stanford University, insulinooporność podwaja ryzyko rozwoju ciężkiej depresji.

- Jeśli ktoś cierpi na insulinooporność, zagrożenie poważną depresją jest u niego dwa razy wyższe, nawet jeśli nigdy wcześniej na depresję nie chorował - alarmuje prof. Natalie Rasgon, autorka odkrycia.
Badaczka przeanalizowała dane na temat kilkuset uczestników holenderskiego projektu naukowego właśnie nastawionego na znalezienie różnych przyczyn depresji. Już umiarkowany wzrost insulinooporności oznaczał zwiększenie zagrożenia depresją o prawie 90 proc.

- Nadszedł czas, aby lekarze zaczęli brać pod uwagę status metaboliczny pacjentów z zaburzeniami nastroju i vice versa - oceniać pacjentów z chorobami metabolicznymi, takimi jak otyłość i nadciśnienie - podkreśla prof. Rasgon.

Można sobie pomóc

Dobra wiadomość jest taka, że choć nie zawsze może dać się na stałe usunąć insulinoporność, to często można poprawić wrażliwość organizmu na ten hormon, uchronić się przed cukrzycą i poprawić swój stan zdrowia. W zapobieganiu insulinooporności i jej wycofywaniu ważna zmiana stylu życia, choć czasami podaje się też leki.

Zdjęcie ilustracyjne/Fot. PAP/J.Kaczmarczyk

Zapobieganie cukrzycy: dieta i ruch lepsze niż leki

U osób z wysokim ryzykiem cukrzycy typu 2 zmiana stylu życia daje lepsze efekty w powstrzymaniu lub opóźnieniu choroby niż lek. Są na to solidne dowody.

Bardzo przydatne kompendium wiedzy na temat tego, jak sobie pomóc, by uciec cukrzycy typu 2, znajduje się na stronach Narodowego Funduszu Zdrowia: https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-centrali/profilaktyka-i-edukacja-skuteczna-bron-przeciwko-cukrzycy,7498.html . Są tam nie tylko artykuły, ale i filmiki, dzięki czemu łatwo jest przyswoić najważniejsze zasady i uzyskać solidną porcję praktycznej wiedzy.

Główną rolę w profilaktyce cukrzycy odgrywa dieta i odpowiednia dawka ruchu. Przy czym eksperci przestrzegają przed próbami gwałtownego, drastycznego chudnięcia, które może bardziej zaszkodzić, niż pomóc. Dobrze jest też zatroszczyć się o zmniejszenie poziomu stresu.\

Znane są proste sposoby, które warto wprowadzić od razu, zanim uda się nam dostać do specjalistów (lekarz, dietetyk, fizjoterapeuta), by ustalić indywidualny plan działania – na przykład po każdym posiłku wychodzić na 15-minutowy dość intensywny spacer. Poziom glukozy (i wartość ciśnienia tętniczego) w cudowny sposób spada! Dobre efekty daje też zmniejszenie każdego posiłku o ¼ lub 1/5 i staranne przeżuwanie jedzenia.

Wpływ prostych metod dobrze pokazuje szeroko zakrojone, niemieckie badanie opisane pod koniec 2021 roku w piśmie „Diabetes”, przy czym im bardziej zaawansowane zaburzenia, tym intensywniejsza powinna być interwencja dietetyczna i ruchowa. Według jego wyników odpowiednio znacząca zmiana nawyków z dużą ilością ćwiczeń fizycznych może znacząco poprawić metaboliczne zdrowie osób nawet osób z zaawansowanym stanem przedcukrzycowym. Naukowcy zaznaczają, że typowe zmiany w stylu życia (z mniejszą ilością wysiłku fizycznego) mogą nie być skuteczne u osób z takim zaawansowaniem zaburzeń gospodarki węglowodanowej.

Fot. PAP/G.Michałowski

5 mało znanych faktów na temat cukrzycy

Wiesz, że można cofnąć cukrzycę typu 2? Dlaczego istotne jest mierzenie obwodu pasa? Które leki mogą pośrednio wywołać cukrzycę? Poznaj ważne fakty o tej chorobie.

- Nasze badanie wskazuje, że zindywidualizowane podejście przynosi korzyści, jeśli chodzi o zapobieganie cukrzycy. Aby odnieść w tym sukces, musimy identyfikować osoby szczególnie zagrożone i skupiać się na wprowadzaniu u nich intensywnych interwencji opartych na zmianach nawyków - stwierdza jeden z autorów badania, prof. Andreas Fritsche z Uniwersytetu w Tubindze. 

Uwaga na dzieci

O wspierające zdrowy metabolizm zachowania warto dbać już u najmłodszych, co pokazał zespół z Uniwersytetu Wschodniej Finlandii. Badacze zauważyli, że ruch i stosowanie się do fachowych porad dietetycznych spowalnia rozwój insulinooporności u dzieci w wieku 6-9 lat, z normalną wagą.

Wcześniejsze badania - przypominają naukowcy - pokazywały już, że podobne działania pomagały w tym samym względzie dzieciom z nadwagą i otyłością. W nowym projekcie badawczym szczególny wpływ okazała się mieć aktywność fizyczna oraz zmniejszenie czasu spędzanego na siedzeniu, choć dieta także nie była bez znaczenia. 

„Zwiększenie czasu spędzanego w ruchu, ograniczenie siedzenia i poprawa jakości jedzenia powinny stanowić priorytet w przypadku wszystkich dzieci, nie tylko tych, które cierpią na nadwagę” - podkreśla prof. Timo Lakka, autor pracy opublikowanej w piśmie „Diabetologia”.

Marek Matacz dla zdrowie.pap.pl, jw/

Źródła:

Rządowa strona o cukrzycy w Polsce

Poświęcone cukrzycy i insulinooporności wiryny CDC
https://www.cdc.gov/diabetes/prevention/about-prediabetes.html
https://www.cdc.gov/chronicdisease/resources/publications/factsheets/diabetes-prediabetes.htm
https://www.cdc.gov/diabetes/basics/insulin-resistance.html

Poświęcona insulinooporności wiryna amerykańskiej Cleveland Clinic

Poświęcona insulinooporności wiryna amerykańskiej Mayo Clinic

Doniesienie o wpływie cukru w diecie i zmniejszeniu ilości ruchu na zdrowie metaboliczne

Doniesienie o związku insulinooporności z depresją

Doniesienie o działaniu zmian w stylu życia

Doniesienie o zapobieganiu insulinooporności u dzieci

Autor

Marek Matacz - Od ponad 15 lat pisze o medycynie, nauce i nowych technologiach. Jego publikacje znalazły się w znanych miesięcznikach, tygodnikach i serwisach internetowych. Od ponad pięciu lat współpracuje serwisem "Zdrowie" oraz serwisem naukowym Polskiej Agencji Prasowej. Absolwent Międzyuczelnianego Wydziału Biotechnologii Uniwersytetu Gdańskiego i Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego.

ZOBACZ TEKSTY AUTORA

ZOBACZ PODOBNE

  • Serwis Zdrowie w nowej odsłonie!

    Z radością ogłaszamy, że teraz jesteśmy z Wami w nowej, estetycznej formie! Nasze priorytety od 2017 roku pozostają bez zmian: wiarygodność, rzetelność, fachowi eksperci i sprawdzone źródła informacji.

  • fot. M.Kmieciński/PAP

    Sprawdź, czy nie tracisz wzroku – prosty test

    Zwyrodnienie plamki żółtej (AMD) to jedna z najważniejszych chorób, z którymi boryka się okulistyka i najczęstsza przyczyną utraty wzroku w krajach rozwiniętych. Dla lekarzy to wyzwanie, bo pacjenci często zgłaszają się zbyt późno, a wystarczy wykonać prosty test – podkreśla prof. dr hab. n. med. Sławomir Teper, okulista, chirurg witreoretinalny ze Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach.

  • zdj. P.Werewka

    Do menopauzy można się przygotować

    Po pierwsze trzeba uznać, że będzie i już. Po drugie zadbać o swoje zdrowie, kondycję fizyczną, psychiczną, skórę. Jeśli trudno ci zaakceptować zmiany związane z menopauzą pamiętaj, że są możliwości radzenia sobie z nimi.

  • Adobe Stock

    Eksperci: celem leczenia cukrzycy redukcja powikłań sercowo-naczyniowych i nefrologicznych

    Materiał promocyjny

    Nawet 80 proc. pacjentów diabetologicznych ma CRM – zespół sercowo-nerkowo-metaboliczny, który prowadzi do wielochorobowości, pogorszenia jakości życia i częstszych hospitalizacji oraz sprawia, że koszty leczenia rosną trzykrotnie, a nawet pięciokrotnie.

NAJNOWSZE

  • Serwis Zdrowie w nowej odsłonie!

    Z radością ogłaszamy, że teraz jesteśmy z Wami w nowej, estetycznej formie! Nasze priorytety od 2017 roku pozostają bez zmian: wiarygodność, rzetelność, fachowi eksperci i sprawdzone źródła informacji.

  • Sprawdź, czy nie tracisz wzroku – prosty test

  • Poezja ma większą moc niż myślisz

  • Depresja może się przenosić z pokolenia na pokolenie. Można to przerwać

  • Jak często używać kropel nawilżających do oczu?

  • zdj. P.Werewka

    Do menopauzy można się przygotować

    Po pierwsze trzeba uznać, że będzie i już. Po drugie zadbać o swoje zdrowie, kondycję fizyczną, psychiczną, skórę. Jeśli trudno ci zaakceptować zmiany związane z menopauzą pamiętaj, że są możliwości radzenia sobie z nimi.

  • Młodzi ludzie coraz częściej mają problemy z sercem

  • Sezonowa depresja czyli jesień w emocjach