Autofagia i post

Autofagia promowana jest jako sposób na „oczyszczenie” i „uleczenie” organizmu. Pojawiają się głosy, że wystarczy kilkadziesiąt godzin postu, by ją uruchomić. Tymczasem te złożone procesy komórkowe trwają nieprzerwanie. Nie można nimi tak po prostu sterować. To mrzonka, co więcej – potencjalnie niebezpieczna, bo autofagia nie zawsze oznacza korzyści zdrowotne – wyjaśnia dr n. o zdr. Damian Parol, dietetyk i psychodietetyk.

Adobe Stock/Thanawadee
Adobe Stock/Thanawadee

Autofagia to słowo wytrych? Pojawia się w kontekście głodówek…

Tak, autofagia to obecnie słowo wytrych. Proces ten – a w zasadzie procesy – zachodzą w naszych komórkach i budzą zainteresowanie naukowców. Nie oznacza to jednak, że umiemy nad autofagią w pełni zapanować i na pstryknięcie wykorzystać do własnych celów. Osobiście bardzo wątpię, żeby kiedykolwiek było to możliwe przy pomocy metod innych niż farmakologiczne. Precyzyjne sterowanie autofagią przy pomocy zmian w stylu życia uważam za mrzonkę – nawet jeśli aktywność fizyczna czy podaż energii z dietą mają wpływ na te procesy.

To czym dokładnie jest ten proces komórkowy i kiedy zachodzi?

Autofagia (dosł. „samozjadanie”) to wewnątrzkomórkowy mechanizm degradacyjny, w którym komórka trawi i utylizuje własne niepotrzebne lub uszkodzone elementy. Proces ten zachodzi cały czas – jedynie pewne czynniki mogą go nasilać, np. ograniczenie kalorii czy inne stresory biologiczne. Co ważne, czasem są to rzeczy, które uznajemy za szkodliwe. 

Autofagia pełni tak naprawdę funkcję „sprzątania”. Opisuje się ją też jako wewnętrzny system recyklingu komórkowego – choć jest to określenie bardziej kolokwialne niż naukowe. W trakcie tego procesu komórka rozbiera „wewnętrzne śmieci” na części – uszkodzone białka, fragmenty organelli itp. Następnie odzyskuje z nich użyteczne komponenty do ponownego wykorzystania (aminokwasy, kwasy tłuszczowe itp.), które wykorzystuje jako budulec lub źródło energii, do syntezy nowych struktur. Jednym słowem autofagia oczyszcza komórkę z nagromadzonych uszkodzonych elementów i jednocześnie zapewnia recykling materiałów budulcowych, co przekłada się na usprawnienie pracy komórki i utrzymanie jej żywotności.

Za odkrycie mechanizmu autofagii przyznano japońskiemu badaczowi prof. Yoshinori Ohsumi w 2016 roku Nagrodę Nobla...

Jego prace na drożdżach wykazały istnienie zestawu genów i białek odpowiedzialnych za ten proces, co utorowało drogę do zrozumienia autofagii u organizmów wyższych. Przyznanie tak prestiżowej nagrody podkreśla, że autofagia jest fundamentalnym procesem biologicznym, niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania komórek. Nie oznacza to jednak z pewnością, że zmiany w stylu życia pozwalają sterować autofagią ani tym bardziej że ten Nobel był za głodówki lecznicze, jak twierdzą niektórzy tiktokerzy. 

Adobe Stock

Deepfake medyczny to poważne zagrożenie dla zdrowia

Jakie korzyści zdrowotne przynosi autofagia?

Autofagia jest najczęściej postrzegana jako zjawisko korzystne dla zdrowia, ponieważ pełni rolę ochronną na poziomie komórkowym. Umożliwia usunięcie z komórek szkodliwych lub dysfunkcyjnych komponentów (np. zdenaturowanych białek, uszkodzonych mitochondriów), co chroni komórki przed stresem i uszkodzeniem oraz zapobiega tworzeniu się toksycznych elementów. Dzięki temu mechanizmowi komórki utrzymują lepszą „higienę wewnętrzną”. 

Nie wszystkie efekty autofagii są jednak jednoznacznie pozytywne. Naukowcy podkreślają, że jest to miecz obosieczny – wpływ autofagii zależy od kontekstu i stopnia jej aktywacji. W pewnych sytuacjach autofagia może wspierać rozwój choroby: np. w zaawansowanych nowotworach wysoka aktywność autofagii pozwala komórkom rakowym przetrwać niesprzyjające warunki i opierać się terapii, co jest efektem niepożądanym z punktu widzenia zdrowia. 

Warto też zauważyć, że autofagię mogę nasilać też ewidentnie szkodliwe czynniki np. dym papierosowy. Nie jest więc tak, że autofagia jest „zawsze dobra” i że wszystko, co ją nasila, jest korzystne.

Czy to prawda, że proces autofagii uruchamia się po kilkudziesięciu godzinach postu?

To popularne twierdzenie jest pewnym uproszczeniem. Faktycznie, głodówka/post jest jednym z bodźców pobudzających autofagię – badania na modelach zwierzęcych pokazują, że wydłużony post (24–48 godzin) wyraźnie nasila autofagię w wielu tkankach. Są jednak z tym twierdzeniem dwa problemy. Po pierwsze czas życia gryzoni jest znacznie krótszy niż ludzi i w pewnym sensie czas płynie dla nich „szybciej”. Oznacza to, że 24 godzin bez jedzenia jest dla nich znacznie silniejszym stresorem niż dla ludzi. Dlatego trzeba podkreślić, że dokładny czas rozpoczęcia intensywnej autofagii u ludzi nie jest ustalony. 

Drugi problem jest taki, że najprawdopodobniej sama głodówka nie jest niezbędna do nasilenia autofagii i wystarczy deficyt energetyczny (czyli po prostu dieta odchudzająca). Jedynie efekt będzie mniej nasilony i bardziej rozłożony w czasie. Ale biorąc pod uwagę, że utrzymanie głodówki w dłuższej perspektywie nie jest możliwe, a deficytu energetycznego – tak, to nie stanowi to większego problemu. 

Czy autofagia może nam zaszkodzić? W jakich przypadkach?

Tak, autofagia – choć na ogół korzystna – w pewnych warunkach może działać szkodliwie dla organizmu. Nadmierna aktywacja autofagii może prowadzić do uszkodzenia, a nawet śmierci komórek. Innym przypadkiem jest kontekst nowotworów: autofagia ma dwoisty charakter – we wczesnych stadiach nowotworzenia hamuje rozwój guza (usuwając uszkodzone elementy, zanim przekształcą się w nowotworowe), ale w zaawansowanych nowotworach może stać się mechanizmem obronnym komórek rakowych. Tak samo jest w przypadku rozwoju zmian miażdżycowych – w zależności od etapu procesy związane z autofagią mogą hamować lub nasilać proces tworzenia blaszki miażdżycowej. 

Podobnie niektóre patogeny w zakażeniach potrafią wykorzystać autofagię gospodarza do własnych celów. Przykładowo bakterie i wirusy mogą ukrywać się wewnątrz autofagosomów lub zmieniać szlaki autofagiczne tak, by ułatwić sobie replikację i przeżycie, zamiast dać się strawić. 

Reasumując – jak to w biologii i medycynie – to zawsze jest skomplikowane, zależne od kontekstu i są liczne niuanse. 

Co mówią na temat autofagii badania naukowe?

Autofagia pozostaje jednym z najgorętszych obszarów badań biologii komórki i medycyny ostatniej dekady. Współczesne badania potwierdzają kluczową rolę autofagii w utrzymaniu zdrowia oraz ujawniają jej udział w bardzo wielu schorzeniach. Dysfunkcje autofagii powiązano z chorobami neurodegeneracyjnymi (np. odkładanie białek w alzheimerze i parkinsonie), metabolicznymi (cukrzyca, stłuszczenie wątroby), immunologicznymi (choroby zapalne jelit jak choroba Leśniewskiego–Crohna) czy układu krążenia, a także z procesem starzenia się organizmu. 

Rozumienie autofagii pomaga nam lepiej rozumieć te choroby, a czasem nawet leczyć. 
Kontrowersje budzi i jest jednocześnie ograniczeniem badań to, że większość prac jest prowadzona na zwierzętach i in vitro. Brakuje badań z udziałem ludzi, choć są już pierwsze leki, które bazują na modyfikowaniu procesu autofagii. Jednocześnie wykorzystanie autofagii w kontekście zmian w diecie (szczególnie głodówek) jest słabo zbadane u ludzi i potencjalnie niebezpieczne. 
 

Ekspert

Archiwum prywatne

dr Damian Parol - dr n. o zdrowiu. Z wykształcenia dietetyk i psychodietetyk. Studiował w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego oraz w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej. Pod przewodnictwem prof. Artura Mamcarza obronił z wyróżnieniem pracę doktorską na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym. Jest współzałożycielem Polskiego Towarzystwa Medycyna Stylu Życia oraz propagatorem medycyny opartej na zmianach w stylu życia jako prewencji i wspomagania leczenia chorób cywilizacyjnych. Na co dzień współpracuje ze sportowcami zarówno amatorami, jak i rekordzistami świata oraz olimpijczykami. Jest współautorem rozdziałów w podręcznikach akademickich oraz publikacji naukowych dotyczących stylu życia. Autor bloga damianparol.com oraz platformy ze szkoleniami on-line warsztatnauki.pl. Po godzinach trenuje trójbój siłowy.

ZOBACZ TEKSTY EKSPERTA

Autorka

Klaudia Torchała

Klaudia Torchała - Z Polską Agencją Prasową związana od końca swoich studiów w Szkole Głównej Handlowej, czyli od ponad 20 lat. To miał być tylko kilkumiesięczny staż w redakcji biznesowej, została prawie 15 lat. W Serwisie Zdrowie od 2022 roku. Uważa, że dziennikarstwo to nie zawód, ale charakter. Przepływa kilkanaście basenów, tańczy w rytmie, snuje się po szlakach, praktykuje jogę. Woli małe kina z niewygodnymi fotelami, rowery retro. Zaczyna dzień od małej czarnej i spaceru z najwierniejszym psem - Szógerem.

ZOBACZ TEKSTY AUTORKI

ZOBACZ PODOBNE

  • Adobe Stock

    Opłaca się schudnąć w średnim wieku

    Utrata wagi w wieku średnim, bez interwencji chirurgicznej lub farmakologicznej, może zmniejszać ryzyko wystąpienia chorób przewlekłych na starość – sugerują badania fińskich naukowców.

  • Adobe

    Komu szkodzi cynamon

    Istnieje wielowiekowa tradycja stosowania cynamonu nie tylko w kuchni, ale i przy dolegliwościach trawiennych, przeziębieniach czy na poprawę krążenia. Obecnie mówi się również m.in. o kontroli poziomu cukru we krwi oraz pomocy w odchudzaniu. Badania wskazują, że jest w tym niewielkie ziarno prawdy – trzeba jednak bardzo uważać na możliwe skutki uboczne i interakcje z lekami. Nie można też traktować go jako substytutu terapii.

  • AdobeStock/Stanisław Błachowicz

    Bądź ciałozmienna

    Macierzyństwo zmienia kobietę na wiele sposobów. Zmienia się psychika, podejście do życia, ale też ciało: kształt piersi, szerokość bioder, rozmiar ubrań. W czasach kultu szczupłości bywa to źródłem udręki. 26 maja rusza kampania „Ciałozmienna”, która powstała, by to zmienić.

  • Adobe

    Szczawiany – mroczne oblicze rabarbaru

NAJNOWSZE

  • Adobe Stock/michalsen

    Świat nie siedzi w cieniu – a powinien

    Co trzeci diagnozowany nowotwór na świecie to rak skóry. Można jednak minimalizować ryzyko wystąpienia choroby, stosując kremy z filtrem czy ograniczając ekspozycję na słońce, szczególnie w porze, gdy promieniowanie jest najmocniejsze. Jak wygląda przestrzeganie tych zasad na pięciu kontynentach, opisuje badanie opublikowane w „Journal of the European Academy of Dermatology and Venereology”.

  • Dlaczego sepsa zabija?

  • Zdrowie w parze

  • Trening w ciąży

  • Pierwsza szczepionka na rzeżączkę od sierpnia w Anglii

  • Adobe Stock

    Opłaca się schudnąć w średnim wieku

    Utrata wagi w wieku średnim, bez interwencji chirurgicznej lub farmakologicznej, może zmniejszać ryzyko wystąpienia chorób przewlekłych na starość – sugerują badania fińskich naukowców.

  • Komu szkodzi cynamon

  • Bądź ciałozmienna

Serwisy ogólnodostępne PAP