Udar możliwy w każdym wieku. Także u dzieci
Udar nie ma ograniczeń wiekowych, choć częściej – z wielu powodów – zdarza się dorosłym. Ale udarów doświadczają także dzieci, nawet niemowlęta. Warto mieć tego świadomość, bo brak właściwego i szybko postawionego rozpoznania może skończyć się trwałym uszkodzeniem mózgu.
AIS (od ang. acute ischaemic stroke), czyli ostry udar niedokrwienny odpowiada za około połowę wszystkich udarów mózgu u dzieci. To inaczej niż u dorosłych, u których 80–85 proc. wszystkich udarów ma charakter niedokrwienny.
Czym różni się udar niedokrwienny od krwotocznego? W tym pierwszym naczynie krwionośne zostaje zablokowane, wskutek czego krew nie dopływa do określonego obszaru w mózgu. W tym drugim naczynie zostaje przerwane, wskutek czego dochodzi do wylewu krwi do określonej części mózgu.
U dorosłych dominującymi czynnikami podwyższającymi ryzyko udaru są m. in. nadciśnienie tętnicze, cukrzyca i miażdżyca tętnic. U dzieci czynniki ryzyka są inne.
Co najczęściej powoduje udar niedokrwienny u dzieci?
- Zakrzepy krwi tworzą się w sercu i przemieszczają się do mózgu. Może to być spowodowane wrodzonymi wadami serca.
- Na udar narażone są dzieci z niedokrwistością sierpowokrwinkową – doświadcza go mniej więcej 10 proc. z nich. W niedokrwistości sierpowatej upośledzone jest przenoszenie tlenu przez krwinki czerwone. Do udaru może doprowadzić zwężenie lub zamknięcie się naczyń krwionośnych w mózgu. American Stroke Association i National Institutes of Health zalecają, aby dzieci z tą chorobą w wieku od 2 do 16 lat były poddawane corocznym badaniom przesiewowym przezczaszkowym badaniem dopplerowskim (TCD). TCD to prosty, bezbolesny test, który może określić, czy dzieci są narażone na wysokie ryzyko udaru mózgu. Regularne transfuzje krwi mogą zmniejszyć ryzyko udaru u tych dzieci o ponad 90 proc.
- Wady w budowie tętnic.
- Do udarów niedokrwiennych może u dzieci dojść na skutek urazów głowy czy szyi.
- Choroby układu nerwowego.
- Także u dzieci ryzyko udaru wzrasta wraz z nadciśnieniem, cukrzycą czy otyłością.
Udar u młodych osób: późne i błędne rozpoznania
Jak wynika z badań prowadzonych na całym świecie, rozpoznanie udaru mózgu u dzieci jest znacznie opóźnione.
- To efekt wciąż zbyt małej świadomości i to nie tylko rodziców czy opiekunów, ale także lekarzy różnych specjalności. Tymczasem udar mózgu może dotyczyć wszystkich dzieci – od noworodka do osoby pełnoletniej - mówiła prof. Ewa Pilarska z Kliniki Neurologii Rozwojowej Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, zastępca przewodniczącej Komitetu Nauk Neurologicznych PAN podczas podczas 3. Kongresu „Zdrowie Polaków”.
Z przedstawionych przez nią danych wynika, że czas między wystąpieniem objawów u dziecka a poszukiwaniem przez rodziców pomocy medycznej wynosi od 1,7 do 21 godzin. Czas do potwierdzenia diagnozy, wykonania badania neuroobrazowego wynosi od 15 do 24 godzin. Z danych piśmiennictwa wynika, że około 40 proc. pacjentów pediatrycznych ma postawioną wstępnie nieprawidłową diagnozę.
Dodatkowo postawienie diagnozy utrudnia ograniczony dostęp do badań radiologicznych, zwłaszcza MRI z zastosowaniem znieczulenia ogólnego u dziecka.
- Istnieje wiele chorób imitujących udar (ang. stroke mimic), w których objawy w początkowej fazie są podobne, a wręcz takie same, jak w przypadku udaru mózgu. Do najczęstszych schorzeń rozpoznawanych jako udar należą: migrena z aurą, napad padaczkowy, niedowład nerwu twarzowego typu obwodowego, omdlenie, zaburzenia konwersyjne, zaburzenia metaboliczne – mówiła specjalistka.
Objawy udaru dziecięcego pojawiają się najczęściej nagle i ostro, wobec czego mogą być wiązane z różnymi stanami chorobowymi ośrodkowego układu nerwowego, które niekoniecznie wiążą się z problemami z naczyniami krwionośnymi. Co gorsza – im młodszy pacjent, tym objawy udaru mniej charakterystyczne, a samo rozpoznanie – trudniejsze.
Objawy udaru to zaburzenia mowy, wystąpienie asymetrii twarzy (np. opadnięcie powieki, kącika ust po jednej stronie), niedowład jednej strony ciała lub części ciała po jednej stronie, nagły, silny ból głowy, zaburzenia widzenia.
„Do nieswoistych objawów udaru należą bóle głowy zgłaszane przez starsze dzieci, jak również nudności czy wymioty; są to objawy wskazujące na obecność zespołu wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego” – wyjaśniają na łamach portalu Medycyna Praktyczna prof. Ewa Pilarska (Klinika Neurologii Rozwojowej, Gdański Uniwersytet Medyczny) i dr hab. Ilona Kopyta (Katedra i Klinika Neurologii Dziecięcej Śląski Uniwersytet Medyczny), autorki pionierskiej publikacji pt: „Udar mózgu u dzieci i młodzieży”.
W razie wystąpienia objawów, które mogą sugerować udar, należy natychmiast wezwać karetkę.
Utrata czasu to utrata funkcji
Udar u dzieci prowadzi do znacznej zachorowalności i śmiertelności. Z analizy kart dzieci z udarem niedokrwiennym i krwotocznym ze szpitala Hopital Sainte-Justine w Montrealu w latach 1991-1997 wynikło, że umierało wtedy ok. 10-25 proc. dzieci z udarem, a ok. 25 proc. dzieci będzie miało nawrót choroby, zaś u ok. 66 proc. utrzymywały się deficyty neurologiczne lub rozwinęły się później zaburzenia napadowe, problemy z nauką lub rozwojem (Lanthier S, Carmant L, David M, Larbrisseau A, de Veber G. Udar u dzieci: współistnienie wielu czynników ryzyka przewiduje złe rokowanie. Neurologia . 2000; 54 (2):371–378). Ta statystyka obecnie prawdopodobnie wygląda lepiej z uwagi na postęp wiedzy i technologii medycznej.
Szybkie rozpoznanie choroby umożliwia szybkie wdrożenie właściwego leczenia, co poprawia rokowanie. A następstwa udarów mózgu, niezależnie od przyczyny i wieku, mogą być liczne i mogą znacząco obniżyć jakość życia.
- Należą do nich: zaburzenia ruchowe w postaci niedowładów kończyn najczęściej o charakterze połowiczym oraz zaburzenia mowy o typie afazji (30–60 proc.), napady padaczkowe (4–25 proc.), obniżenie funkcji intelektualnych (do ok. 25 proc.), zaburzenia psychosomatyczne, trudności w nauce (5–50 proc.), śmiertelność (ok. 10 proc.), nawroty (ok. 11 proc.) - wymienia prof. Ewa Pilarska.
Stopień niepełnosprawności oraz śmiertelność po udarze można zmniejszyć tylko szybko wdrażając intensywne i efektywne leczenia we wczesnej fazie udaru, wprowadzenie wczesnej rehabilitacji poudarowej, a także prowadzenie skutecznych metod profilaktyki wtórnej.
Udar u dziecka: ścieżka postępowania
Dziecko z ostrymi objawami ze strony ośrodkowego układu nerwowego powinno jak najszybciej trafić na SOR szpitala przygotowanego do leczenia dzieci z udarem (w zespole szpitalnym powinni się znaleźć neurolog dziecięcy, neuroradiolog, anestezjolog).
- Każde dziecko z podejrzeniem ostrego udaru mózgu powinno niezwłocznie mieć przeprowadzoną diagnostykę neuroobrazową – MRI (nie później niż w ciągu 60 min od przybycia dziecka do szpitala) w celu potwierdzenia lub wykluczenia rozpoznania udaru. Terapia trombolityczna (polegająca na podaniu leku rozpuszczającego patologiczną skrzeplinę, która może prowadzić do zatoru) powinna być przeprowadzona w ośrodku dysponującym interdyscyplinarnym zespołem specjalistów doświadczonych w diagnostyce i leczeniu udaru mózgu u dzieci i młodzieży. Czas podania leku od zachorowania nie może być dłuższy niż 4,5 godziny – mówi neurolog.
Podczas diagnozy i procesu leczenia udaru mózgu należy wykonać laboratoryjne w kierunku trombofilii, badania immunologiczne, bakteriologiczne. Podczas terapii i rehabilitacji powinno się uwzględnić ocenę kardiologiczną, dopplera przezczaszkowego, leczenie przeciwkrzepliwe. W wypisie z oddziału powinno znaleźć się skierowanie do ośrodka rehabilitacyjnego oraz wytyczne dotyczące profilaktyki wtórnej.
Po udarze lepsze rokowania u dziecka niż u dorosłego
W zależności od tego, w którym miejscu mózgu wystąpił udar, dziecko może mieć trudności z chodzeniem, widzeniem, mówieniem lub czytaniem, czasem z jedną stroną ciała dotkniętą bardziej niż z drugą. Udar może spowodować napad padaczkowy lub mieć wpływ na myślenie lub emocje dziecka.
Pocieszające jest to, że dzieci mają jednak większe szanse na odzyskanie różnych funkcji. Ich mózg wciąż się rozwija i jest bardziej plastyczny niż dorosłych. Szybka diagnoza i leczenie mogą zminimalizować ryzyko trwałych problemów, a wczesna rehabilitacja pomoże w powrocie do zdrowia.
Monika Wysocka, zdrowie.pap.pl
Źródła:
Panel „Znaczenie szybkiej diagnostyki w uzyskaniu sukcesu terapeutycznego w neurologii dziecięcej” i materiały zamieszczonych w Raporcie „Zdrowie Polaków” 2021
Artykuł na portalu Medycyny Praktycznej https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/aktualnosci/badania/265736,u-40-dzieci-i-mlodziezy-lekarze-nie-rozpoznaja-wstepnie-udaru-niedokrwiennego-mozgu
Strona szpitala Johnsa Hopkinsa
https://www.stroke.org/en/about-stroke/stroke-in-children
